ภูมิศาสตร์วัฒนธรรม: ประวัติศาสตร์ เส้นทางการเผยแผ่พระพุทธศาสนา และหลักพุทธธรรมในสมัยลพบุรี

Abstract

การศึกษาวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ประกอบด้วย ๑) เพื่อศึกษาประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาในสมัยลพบุรี ๒) เพื่อศึกษาเส้นทางการเผยแผ่พระพุทธศาสนาในสมัยลพบุรี และ ๓) เพื่อวิเคราะห์หลักพุทธธรรม ที่ปรากฏในหลักฐานโบราณคดีในสมัยลพบุรีผู้วิจัยใช้กระบวนการวิจัยใช้รูปแบบการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยทำการศึกษาจังหวัดที่มีพุทธศิลปะที่ได้รับอิทธิพลจากสมัยลพบุรีที่ชัดเจน จำนวน ๙ จังหวัด ดังนี้ ลพบุรี , กาญจนบุรี , ราชบุรี , สุโขทัย, สระแก้ว,ปราจีนบุรี,นครราชสีมา,บุรีรัมย์,สุรินทร์ และการสัมภาษณ์แบบไม่เป็นทางการ (Informal Interview) กลุ่มเป้าหมายได้แก่นักวิชาการ และเจ้าหน้าที่ประจำพิพิธภัณฑ์ จำนวน ๑๕ คน ผลวิจัยประวัติศาสตร์ เส้นทางการเผยแผ่พระพุทธศาสนาและหลักพุทธธรรมในสมัยลพบุรีพอสรุปได้ดังนี้ คือ ๑) ประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาในสมัยลพบุรี ละโว้(ลพบุรี) เป็นอาณาจักรที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ และมีพัฒนาการอย่างยาวนาน จากหลักฐานทางโบราณคดีต่าง ๆ พบว่าเป็นแหล่งที่อยู่ของมนุษย์ตั้งแต่ก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน หลักฐานต่างๆ ล้วนแต่บ่งชี้ว่าอาณาจักรละโว้มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์เป็นศูนย์กลางทางการเมืองตั้งแต่สมัยทวารวดี ที่เริ่มตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๒ – ๑๖ เมื่ออิทธิพลของทวารวดีเสื่อมลง อาณาจักรละโว้ก็ยังไม่เสื่อมลง แต่กับมีความเจริญรุ่งเรืองสืบเนื่องในช่วงที่วัฒนธรรมเขมรพระนคร ระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๑๖ – กลางพุทธศตวรรษที่ ๑๘ จนถึงสมัยหมดอำนาจทางการเมืองของกัมพูชาโบราณ ทำให้บริเวณลุ่มแม่น้ำป่าสัก แม่น้ำลพบุรี แม่น้ำมูล และแม่น้ำชีมีความต่อเนื่อง และเป็นศูนย์กลางในการรับ – ถ่ายทอด ส่งผ่านพระพุทธศาสนา นิกายมหายาน และนิกายเถรวาท รวมทั้งวัฒนธรรม ภาษา ผสมผสานความเชื่อทำให้เกิดพุทธศิลปะที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะสมัย ๒)เส้นทางการเผยแผ่พระพุทธศาสนาในสมัยลพบุรี ในราวๆ พุทธศตวรรษที่ ๑๒ ในสมัยอาณาจักรเจนละ ซึ่งตรงกับยุคทวารวดี ดินแดนแถบลุ่มแม่น้ำป่าสัก แม่น้ำมูล และแม่น้ำชี มีการรับ – ถ่ายทอดความเชื่อพระพุทธศาสนา นิกายมหายาน และ นิกายเถรวาท จากอาณาจักรใกล้เคียงแล้วแผ่อิทธิพลไปในอาณาจักรใกล้เคียงในละแวกอินโดจีน หลังจากยุคทวารวดีแล้ว ลพบุรี ก็ยังได้รับอิทธิพลมาจากพระพุทธศาสนา แบบขอมเข้ามาสู่ดินแดนประเทศไทย และนำมาผสมผสานเข้ากับศิลปะท้องถิ่นของตัวเอง และส่วนที่ปรากฏให้เห็นอิทธิพลพระพุทธศาสนาจากศิลปะขอมได้อย่างเด่นชัดในหลายภูมิภาคของประเทศไทย ๓) หลักธรรม ที่ถูกเผยแผ่สมัยลพบุรีในช่วงที่ได้รับอิทธิพลจากอารยธรรมทวารวดี และขอมนิยมที่จะจารึกข้อความที่เป็นหลักธรรมที่สำคัญในพระพุทธศาสนา ได้แก่ ๑.คาถา เย ธมฺมาฯ ๒.คำพรรณนาถึงพระอริยสัจ ๔ ๓.พุทธอุทาน๔.ธัมมจักรกัปปวัตนสูตร และเรื่องการบริจาค ทาน เพื่อบำเพ็ญบารมีเป็นพระโพธิสัตว์