นวัตวิถีวัฒนธรรมชุมชนกับการสำรวจวรรณกรรมใบลาน ลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง

Abstract

การวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ คือ ๑) เพื่อศึกษาและสำรวจวรรณกรรมใบลานในกลุ่มจังหวัดลุ่ม แม่น้ำโขงตอนกลางของประเทศไทย ๒) เพื่อปริวรรตเนื้อหาวรรณกรรมใบลานที่สำคัญในกลุ่มจังหวัดลุ่ม แม่น้ำโขงตอนบนของประเทศไทย ๓) เพื่อวิเคราะห์ประโยชน์ของวรรณกรรม ลุ่มน้ำโขงต่อการอนุรักรักษา เพื่อนำมาใช้ในชีวิตประจำวันในปัจจุบัน และ ๔) เพื่อสร้างเครือข่ายหมู่บ้านชุมชนต้นแบบวรรณกรรม ลุ่ม น้ำโขงต่อการท่องเที่ยวที่ยั่งยืน การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยแบบผสมผสาน ได้แก่ วิจัยเชิงเอกสาร เพื่อสร้าง แบบสัมภาษณ์เชิงลึก วิจัยเชิงคุณภาพในภาคสนาม ผู้วิจัยใช้วิธีการเลือกพื้นที่แบบเจาะจง ในการเก็บ รวบรวมข้อมูล จำนวน ๔ จังหวัด ๆ ละ ๑ แห่ง เป็นตัวแทนของจังหวัด ดังนี้ ๑) ชุมชนวัดสุทธิวนาราม อำเภอปากคาด จังหวัดบึงกาฬ ๒) ชุมชนวัดอุดมเขต (นาคลอง) ตำบลวัดธาตุ อำเภอเมือง จังหวัด หนองคาย ๓) ชุมชนวัดโพธิ์ศรี บ้านโพนแพง ตำบลโพนแพง อำเภอนครพนม จังหวัดนครพนม ๔) ชุมชน วัดโพธิ์ไทร บ้านทรายใหญ่ เทศบาลเมืองมุกดาหาร จังหวัดมุกดาหาร ประชากรในการศึกษาวิจัยในครั้งนี้ ได้แก่ ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ แต่ละชุมชน ๆ ละ ๕ รูป/คน รวม ๒๐ รูป/คน แบ่งเป็น ผู้บริหาร ๔ รูป/คน ผู้ ปฏิบัติการ ๔ รูป/คน และ ผู้ใช้ประโยชน์ ๑๒ รูป/และ วิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (PAR) ใน ภาคสนาม โดยจัดให้มีชุดปฏิบัติการในการสร้างและพัฒนาเครือข่ายชุมชนอนุรักษ์วรรณกรรมใบลานใน กลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขง ประเทศไทย ผลการวิจัยพบว่า ๑. วรรณกรรมใบลาน ในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางของประเทศไทย ได้แก่ จังหวัด หนองคาย บึงกาฬ นครพนมและมุกดาหาร พบเป็นอักษรธรรมอีสาน เมื่อสำรวจแล้ว ได้แบ่งออกเป็น ๑๓ หมวด ได้แก่ ๑) พระวินัย ๒) พระสุตตันปิฎก ๓) พระอภิธรรม ๔) ชาดก ๕) โอวาทคำสอน ๖) ประเพณี – พิธีกรรม ๗) ธรรมทั่วไป ๘) นิยายธรรม ๙) นิยายพื้นบ้าน ๑๐) อานิสงส์ ๑๑) ตำราโหราศาสตร์ ๑๒) กวีนิพนธ์,ร้อยกรองและ ๑๓) ตำรายา โดยประยุกต์จากเกณฑ์การจัดหมวดคัมภีร์ ใบลานของตามแบบหลัก สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ๒. วรรณกรรมใบลานที่สำคัญในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางของประเทศไทยที่คัดเลือก นำมาปริวรรต ได้ แก่ เรื่อง มหาเวสสันดรชาดก เนื่องจากเป็นที่นิยมในการถวายไว้กับวัดมากที่สุดและมี อิทธิพลต่อวิถีชีวิตของชุมชนในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกล่างอย่างมาก นอกจากนั้นยังมีวรรณกรรมที่ สำคัญในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางของประเทศไทย ที่ประชาชนนำมาเป็นคติสอนใจ คือ วรรณกรรมเรื่อง“กำพร้าปลาแดก”(ปลาแดกปลาสมอ) ซึ่งเป็นวรรณกรรมที่แสดงถึงความอดทน มีความซื่อสัตย์ จนสามารถประสบผลสำเร็จได้ ข ๓. ประโยชน์ของวรรณกรรมลุ่มน้ำโขงต่อการอนุรักรักษาเพื่อนำมาใช้ในชีวิตประจำวัน ในปัจจุบัน คือ วรรณกรรมมหาเวสสันดรชาดก ด้วยอิทธิพลของวรรณกรรมเรื่องนี้ ได้ส่งผลประโยชน์ ต่อวิถี ชีวิตชุมชนในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางของประเทศไทย ใน ๔ ด้าน คือ ๑) ด้านสังคม ได้แก่ ความเชื่อในเรื่องของการทำทานวิถีชีวิตการให้และประเพณีวัฒนธรรมการมีส่วนร่วมของชุมชน ๒) ด้านเศรษฐกิจ ได้แก่ อาชีพและการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของชุมชน ๓) ด้านพุทธศิลปกรรม ได้แก่ จิตรกรรม ประติมากรรมและสถาปัตยกรรมและ ๔) ด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น ได้แก่ วรรณศิลป์ และ ผลิตภัณฑ์อัตลักษณ์ชุมชน วรรณ กรรมมหาเวสสันดรชาดก กลายเป็นประเพณีที่แต่ละ ชุมชน ต้องทำเป็นประจำทุกปี ๔. การสร้างเครือข่ายชุมชนอนุรักษ์วรรณกรรมใบลานในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางของ ประเทศไทย มีการสร้างเครือข่ายการอนุรักษ์วรรณกรรมใบลานอย่างสร้างสรรค์ เขตลุ่มแม่น้ำโขงตอนบน ตอนกลางและตอนล่างของประเทศไทย โดยมีกระบวนการ ๔ ขั้นตอน ได้แก่ ๑) การทำ MOU แต่ละ จังหวัดในเขตลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง ๒) พัฒนาชุมชนเครือข่ายอนุรักษ์คัมภีร์ใบลานต้นแบบประจำจังหวัด ๓) การพัฒนาชุมชนอนุรักษ์คัมภีร์ใบลานต้นแบบประจำกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่นำโขงตอนกลาง และ ๔) การทำ MOU กับ เครือข่ายการอนุรักษ์วรรณกรรมใบลานอย่างสร้างสรรค์ ในกลุ่มจังหวัดลุ่มแม่น้ำโขงตอนบน ตอนกลางและตอนล่าง ของประเทศไทย