บทบาลีในคัมภีร์อภิธัมมัตถวิภาวินี ปัญจิกา อัตถโยชนา ตามสูตรคัมภีร์สัททาวิเสส : ศึกษาเชิงวิเคราะห์

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ คือ (1) เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของคัมภีร์อภิธัมมัตถ-สังคหะและคัมภีร์อภิธัมมัตถวิภาวินี ปัญจิกา อัตถโยชนา (2) เพื่อวิเคราะห์บทบาลีตามสูตรคัมภีร์ สัททาวิเสสในคัมภีร์อภิธัมมัตถวิภาวินี ปัญจิกา อัตถโยชนา สามารถสรุปผลการวิจัยได้ดังนี้ ผลการวิจัยพบว่า พระอนุรุทธาจารย์ ท่านเป็นชาวอินเดียใต้ เกิดที่เมืองท่ากาเวริ เขตเมืองกัญจิปุระ แคว้นโจฬะ ต่อมาได้พักอยู่ที่เมืองตัญโช แคว้นตัมพะ แถบอินเดียใต้ติดชายฝั่งมหาสมุทร บางครั้งก็พักอยู่ที่วัดมหาเมฆวันใกล้เจดีย์โสวัณณมาลี เมืองอนุราธบุรี ประเทศศรีลังกา ได้รจนาคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะตามคาของร้องของนัมพอุบาสกผู้เป็นศิษย์ใกล้ชิด และมีคัมภีร์ก่อนหน้านี้ที่ท่านได้รจนาคือคัมภีร์ปรมัตถวินิจฉัยและคัมภีร์นามรูปปริจเฉท ท่านรจนาคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะเป็นคัมภีร์สุดท้าย คัมภีร์นี้จึงเปรียบเสมือนเพชรน้าเอกที่ผ่านการเจียระไนมาเป็นอย่างดีไม่มีเพชรเม็ดใดทัดเทียมได้ตั้งแต่นั้นมาจวบจนปัจจุบัน พระญาณกิตติเถระแห่งล้านนา ท่านเป็นชาวเชียงใหม่ มีอาวุโสกว่าพระสิริมังคลาจารย์ จาพรรษาอยู่วัดปนสาราม (สวนต้นขนุน) ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของนครเชียงใหม่ ท่านเป็นพระอาจารย์ของพระเจ้าติโลกราช และเคยไปศึกษาที่ประเทศลังกาในรัชกาลกษัตริย์กรุงลังกาปรักกรมพาหุที่ 6 และพระเจ้าภูวเนกพาหุที่ 6 (พ.ศ. 1955-2014) ผลงานของท่านที่ได้รจนาคัมภีร์อธิบายเรื่องเกี่ยวกับพระวินัย พระอภิธรรมและบาลีไวยากรณ์ รวมแล้ว 8 คัมภีร์ หนึ่งในนั้น คือคัมภีร์อภิธัมมัตถวิภาวินี ปัญจิกา อัตถโยชนา ซึ่งท่านได้รจนาคัมภีร์นี้ที่วัดปนสาราม เมื่อ พ.ศ. 2045 หลักการสาคัญในการรจนาคัมภีร์โยชนา คือด้วยความเป็นนักปราชญ์ที่ทรงภูมิความรู้ความเชี่ยวชาญของพระญาณกิตติเถระนักปราชญ์ล้านนานี้ ท่านได้นาเสนอเนื้อหาที่ปรากฏในคัมภีร์อภิธัมมัตถวิภาวินี ปัญจิกา อัตถโยชนา ที่เป็นแนวทางในการรจนาคัมภีร์โยชนาฉบับนี้ มี 4 ประการ คือ (1) วากยานุสัมพันธ์-การสัมพันธ์ประโยค (2) รูปวิเคราะห์สมาส ตัทธิต และกิตก์ พร้อมกับการประกอบรูปศัพท์ มีกระบวนการสร้างคาโดยนาสูตรจากกลุ่มคัมภีร์สัททาวิเสส มีคัมภีร์กัจจายนะ เป็นต้น รวมสูตรที่ปรากฏในปริจเฉทที่ 1 จานวน 238 สูตร บรรดาสูตรเหล่านั้น วิธิสูตรมีจานวนมากที่สุด คือ 228 สูตร (3) ความหมายของอุปสัคและนิบาต (4) ความสัมพันธ์ของประโยคภาษาบาลี อนึ่ง พระญาณกิตติเถระเป็นผู้แตกฉานไวยากรณ์บาลีและสันสกฤต เป็นปราชญ์ผู้รอบรู้หลักธรรมวินัยอย่างลึกซึ้ง จึงสามารถรจนาคัมภีร์โยชนาฉบับนี้ให้เป็นที่ยอมรับของปราชญ์ในสมัยก่อนจวบจนถึงปัจจุบัน