บุญแจกข้าว : รูปแบบการแบ่งปันและการสร้างความกตัญญูของชาวอีสาน

Abstract

การวิจัยในครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ในการวิจัย คือ (๑) เพื่อศึกษาความเชื่อและกิจกรรมในงานบุญแจกข้าว (๒) เพื่อศึกษารูปแบบการแบ่งปันและการแสดงความกตัญญูในงานบุญแจกข้าว (๓) เพื่อวิเคราะห์ค่านิยมเรื่องความกตัญญูผ่านกิจกรรมงานบุญแจกข้าวของชาวอีสาน ผลการวิจัยพบว่า ชาวอีสานเชื่อว่าผู้ที่ตายไปแล้วก็ยังต้อง “กินข้าวกินน้ำ” เหมือนกับคนที่ยังไม่ตาย แต่ไม่สามารถปลูกข้าวกินเองได้ ต้องอาศัยลูกหลานญาติพี่น้องผู้ที่อยู่เบื้องหลังทำบุญแจกข้าวแล้วกรวดน้ำอุทิศไปให้เท่านั้น จึงจักพ้นจากความอดอยากทุกข์ยากทรมาน จึงต้องแต่ง “ภาเวน” คือสำรับอาหารให้ผู้ตาย และกลัวผู้ตายจะไม่มีที่อยู่อาศัยจึงต้องสร้างปราสาทผึ้งอุทิศให้ การแบ่งปันในงานบุญแจกข้าว เป็นการเสียสละทรัพย์สินเงินทองสิ่งของต่างๆ ให้แก่ผู้อื่น เพื่อเป็นประโยชน์เกื้อกูลแก่ส่วนรวมในด้านต่างๆ มีการอุดหนุนพระพุทธศาสนาและสาธารณประโยชน์อื่นๆ มีการแสดงความกตัญญูผ่านกิจกรรมต่างๆ คือ การบวช ทำบุญกฐินอุทิศ การฮดสรง การขอขมาคารวะสรงน้ำอัฐิและบรรจุไว้ในสถานที่เหมาะสม แล้วทำบุญอุทิศไปให้ ค่านิยมในงานบุญแจกข้าวมีทั้งที่ยังคงเดิมและเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย ค่านิยมบางอย่างอาจเสื่อมความนิยมไป มีค่านิยมใหม่บางอย่างเกิดขึ้น ซึ่งเกิดจากการปรับสมดุลให้เหมาะสมกับสภาพของสังคมและเศรษฐกิจที่เปลี่ยนแปลงไป แต่ยังรักษาแก่นแท้ในการทำบุญแจกข้าว นั่นคือยึดมั่นในความ “กตัญญูกตเวที” แต่มีการบูรณาการให้เข้ากับกิจกรรมต่างๆ มากขึ้น