การพัฒนาระบบสืบค้นและการอนุรักษ์เอกสาร และคัมภีร์โบราณของวัดในสังคมไทย

Abstract

งานวิจัยเรื่องการพัฒนาระบบสืบค้นและการอนุรักษ์เอกสารและคัมภีร์โบราณของวัดในสังคมไทย มีวัตถุประสงค์คือ ๑) เพื่อสำรวจและจัดหมวดหมู่เอกสารคัมภีร์โบราณทางพุทธศาสนาของวัดในสังคมไทย ๒) เพื่อวิเคราะห์เนื้อหาและการจัดทำดัชนีการค้นคำของเอกสารคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนาของวัดในสังคมไทย และ ๓) เพื่อส่งเสริมการอนุรักษ์เอกสารคัมภีร์โบราณเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านพระพุทธศาสนาและวัฒนธรรมในสังคมไทย การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยวิธีการวิเคราะห์เอกสาร เพื่อการศึกษาวิเคราะห์และจัดหมวดหมู่เนื้อหาคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนาจากบันทึกในเอกสารหรือคัมภีร์โบราณ และหลักฐานจากโบราณคดีที่จัดเก็บที่วัดในไทยทั้ง ๔ ภาค ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคอีสาน และภาคใต้ การเก็บรวบรวม ใช้แบบบันทึกข้อมูลเพื่อบันทึกรายละเอียดเกี่ยวกับกลุ่มความรู้เดิม ประกอบด้วย หมวดความรู้ หมวดย่อย และหมู่ย่อย (Division) ขอบเขต และนำข้อมูลที่ได้จากเอกสารทั้งหมดมาจัดกลุ่มเนื้อหาและคัดแยกเนื้อหาอย่างเป็นระบบ การสืบค้นเอกสารคัมภีร์โบราณ ทำในพื้นที่ที่มีรูปแบบการจัดเก็บแล้ว และทำการสำรวจสืบค้นเบื้องต้นในส่วนที่ยังไม่เคยมีการสำรวจมาก่อน เป็นลักษณะของโครงการงานวิจัยเชิงรุกตามกรอบแผนงานที่กำหนดไว้ การจัดระบบหมวดหมู่ความรู้ในคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนาโดยวิธีวิเคราะห์เอกสาร ได้แก่ คู่มือสำรวจ จัดหา รวบรวมทรัพยากรสารสนเทศ เอกสารคัมภีร์โบราณ คู่มือปฏิบัติงานเกี่ยวกับเอกสารคัมภีร์โบราณ คู่มือชื่อเรื่อง และชื่อหนังสือทางพระพุทธศาสนา เอกสารการแบ่งหมวดจากข้อมูลของคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในสำนักหอสมุดแห่งชาติส่วนที่ยังไม่เคยมีการสำรวจ ในลักษณะนี้ยังไม่มีข้อมูลเบื้องต้น จึงจำเป็นต้องขอคำแนะนำของผู้ที่อยู่อาศัยในพื้นที่ ส่วนมากจะเป็นพระสังฆาธิการ ในการสำรวจนี้จะไปตามวัดที่เป็นแหล่งชุมชนเก่า และวัดต่างๆ เพื่อให้ได้ข้อมูลพื้นฐานประกอบการสำรวจน่าเชื่อถือ จากการสำรวจคัมภีร์โบราณทางภาคเหนือ ผู้วิจัยศึกษาในจังหวัดเชียงราย จังหวัดพะเยา จังหวัดแพร่ และจังหวัดน่าน พบว่า ระบบการสืบค้นได้จากการสำรวจคัมภีร์ใบลานตามวัดต่าง ๆ ในจังหวัดทางภาคเหนือ จำแนกตามแหล่งที่มา สามารถแสดงรายการคัมภีร์ทั้งหมดได้ ๓๕๗ รายการ ส่วนภาคใต้ของจังหวัดตรังและจังหวัดกระบี่ ยังไม่มีการจัดหมวดหมู่ และการจัดระบบการอนุรักษ์เอกสารคัมภีร์โบราณที่ถูกต้องตามหลักวิชาการ การสำรวจคัมภีร์โบราณทางภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตามข้อมูลที่ปรากฏในสำนักหอสมุดแห่งชาติ พบว่าได้มีการจัดระบบความรู้ที่ปรากฏในคัมภีร์โบราณตามมาตรฐานอย่างเป็นระบบแต่ไม่ได้มีการจัดเรียงเนื้อหาที่เป็นหมวดหมู่ เน้นการจัดเรียงตามลำดับการเข้ามาของเอกสาร ซึ่งไม่ได้เกี่ยวข้องเนื้อหาหรือตัวคัมภีร์โบราณ และยังไม่มีวัดในพื้นที่ที่มีการจัดระบบสืบค้นซึ่งอยู่ในคัมภีร์โบราณอย่างเป็นระบบ ทำให้การสืบค้นและเข้าถึงเนื้อหาในคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนานั้นเป็นไปได้ยากและใช้เวลานาน ผู้วิจัยจึงใช้ระบบการสืบค้นข้อมูลและการจัดระบบหมวดหมู่ความรู้มาสังเคราะห์ และจัดกลุ่มเนื้อหารวมกันโดยใช้หลักการพื้นฐานการจัดหมวดหมู่ความรู้ เพื่อจำแนกความรู้แต่ละกลุ่มให้เป็นหมวด หมวดย่อย และหมู่ย่อย โดยการวิเคราะห์เนื้อหาที่ปรากฏโครงสร้างระบบการจัดระบบหมวดหมู่ในคัมภีร์โบราณทางพระพุทธศาสนา วัดและชาวบ้านที่ครอบครองเอกสารคัมภีร์โบราณไว้ ยังขาดการเก็บรักษาอย่างเป็นระบบทั้งการจัดหมวดหมู่ ขาดการสำรวจ จำนวนและการทำบัญชีรายชื่อเอกสาร เอกสารกลุ่มนี้มีปัญหาเรื่องต้นฉบับชำรุด เพราะขาดความพร้อมในด้านสถานที่ที่เหมาะสมในการอนุรักษ์คัมภีร์โบราณ การยกระดับความสำคัญและสร้างความตระหนักให้พระสงฆ์ วัดและชุมชนในการอนุรักษ์คัมภีร์ ในฐานะเจ้าของพื้นที่ ได้เห็นความสำคัญเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้และสืบทอดพระพุทธศาสนาในสังคมไทยต่อไป