การจัดการสภาพแวดล้อมและสภาวะวิกฤตลุ่มน้ำจาง จังหวัดลำปาง

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อวิเคราะห์สภาพทั่วไปของปัญหาการจัดการลุ่มน้ำจาง การมีส่วนร่วมของชุมชนในการอนุรักษ์ และรักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง และเสนอแนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ของชุมชนลุ่มน้ำจาง อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง การเก็บข้อมูลด้วยแบบสอบถามจากประชาชน ๒๒๙ คน แบบสัมภาษณ์จากแกนนำการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ๑๕ คน โดยวิธีการวิจัยแบ่งออกเป็น ๒ ขั้นตอน ๑) เก็บข้อมูลพื้นฐานด้านการมีส่วนร่วมการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง จากประชาชน วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหา (Content analysis) และสถิติเชิงพรรณนา ๒) จัดกระบวนการการมีส่วนร่วมด้วยเทคนิค A-I-C (Appreciation, Influence, and Control) ผลการศึกษาพบว่า ๑.สภาพทั่วไปของการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง พบว่าสาเหตุเกิดจาก ๑)ปัญหาการขาดแคลนน้ำเพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภค และการเกษตร ๒) ปัญหาน้ำเน่า ๓) ปัญหาน้ำแล้ง ๔) ปัญหาน้ำปนเปื้อนสารจากการใช้สารเคมีทางการเกษตร โดยภาพรวมชุมชนมีส่วนร่วมในการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง อยู่ในระดับมาก (x ๓.๕๑) ในการมีส่วนร่วมจัดทำแผนการพัฒนาสภาพแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ปัจจุบันได้รับการแก้ไขอย่างมีระบบจากหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนในการอนุรักษ์ และดูแลรักษาน้ำลุ่มน้ำจาง 2.การมีส่วนร่วมในการจัดการและการอนุรักษ์ รักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง พบว่าการใช้กระบวนการ A-I-C มีผลต่อการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง มีผลสรุปดังนี้ ๑) ขั้นเห็นคุณค่า ชุมชนมีจิตสำนึกและเห็นคุณค่าของน้ำลุ่มจางที่มีประโยชน์ต่อการดำรงค์ชีวิต มีส่วนร่วมในการจัดการสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ร่วมกับหน่วยงานราชการ มีการบริหารจัดการตามวิถีของชุมชนผ่านกิจกรรมเกษตรอินทรีย์ จึงเป็นที่มาของการรวมกลุ่มจัดตั้ง กลุ่มฮักน้ำจาง คือการทำเกษตรแบบผสมผสานในการแก้ไขปัญหาการใช้สารเคมี

๒) ขั้นปฏิสัมพันธ์ ชุมชนมีความเข้าใจเรื่องการอนุรักษ์ และรักษาสิ่งแวดล้อม มีส่วนร่วมการปรับภูมิทัศน์แนวทางเดินลุ่มน้ำจางให้สะอาด มีการรณรงค์ในการใช้สารเคมีในการเกษตรกรรม และมีการวางแผน การอนุรักษ์รักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ในระยะสั้น ระยะกลาง และระยะยาว ๓) ขั้นควบคุม ชุมชนมีการแต่งตั้งคณะกรรมการจัดการลุ่มน้ำจาง มีการออกระเบียบ กฎเกณฑ์ในการดูแลอนุรักษ์ รักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ ๓. แนวทางการจัดการและการอนุรักษ์ และรักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง พบว่า ชุมชนได้แนวทางการจัดการและการอนุรักษ์ และรักษาสิ่งแวดล้อมลุ่มน้ำจาง ได้แก่ มีการแต่งตั้งคณะกรรมการจัดการสิ่งแวดล้อมน้ำลุ่มน้ำจาง มีการรณรงค์ให้ความรู้แก่ประชาชน และการจัดทำแผนชุมชนโดยชุมชนมีส่วนร่วมในการออกกฎระเบียบ ตามแนวทางของการอนุรักษ์ และรักษาทรัพยากรน้ำ