ธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม สัตตภัณฑ์ : การธำรงอัตลักษณ์ คุณค่าและการจัดการมรดก ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ โดยชุมชนในล้านนา

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสำคัญ คุณค่า ลวดลาย รูปแบบ และภูมิปัญญาเชิงช่างของธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์ในล้านนา พร้อมทั้งกลไกการธำรงอัตลักษณ์และการจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติโดยชุมชนล้านนา เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพแบบผสานวิธีทั้งการวิจัยเอกสาร การสัมภาษณ์ และการปฏิบัติการภาคสนาม พื้นที่วิจัยได้แก่วัดในจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน และลำปาง จำนวน ๖๐ วัด ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ๓๐ รูป/คน ได้แก่ พระสงฆ์ ผู้นำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน นักวิชาการด้านพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรม เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วยแบบสำรวจภาคสนาม และแบบสัมภาษณ์ ใช้การวิเคราะห์เนื้อหาแล้วเขียนบรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า ๑. ธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์ในล้านนา เป็นงานพุทธศิลป์ที่สร้างสรรค์ขึ้นจากความศรัทธาและภูมิปัญญาเชิงช่างล้านนา มีความวิจิตรสวยงาม ถวายเป็นเครื่องสักการบูชาแด่พระพุทธเจ้าและพระธรรม เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติที่มีคุณค่าด้านจิตใจ ด้านศิลปะ ด้านองค์ความรู้ ด้านประวัติศาสตร์ ด้านประเพณีพิธีกรรม และด้านการสร้างรายได้ในชุมชน ๒. ลวดลาย รูปแบบ และภูมิปัญญาเชิงช่างของธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์ในล้านนา มีการประดับลวดลายกลุ่มพรรณพฤกษา กลุ่มคติความเชื่อจากวรรณกรรม กลุ่มเทวดา และกลุ่มสัตว์เป็นลวดลายหลักสำหรับตกแต่งชิ้นงานให้มีความโดดเด่นสวยงาม ซึ่งธรรมาสน์ในล้านนาส่วนใหญ่มีรูปแบบทรงปราสาทยอดสูงและทรงปราสาทหลังคาตัดไม่มียอด ส่วนตู้คัมภีร์ธรรมมี ๒ รูปแบบ ได้แก่ ๑) แบบตู้คัมภีร์ธรรม ๒) แบบหีบคัมภีร์ธรรม ประกอบด้วยหีบทรงลุ้ง ทรงสี่เหลี่ยม และทรงปราสาท ส่วนสัตตภัณฑ์มี ๖ รูปแบบ ได้แก่ แบบสามเหลี่ยม แบบสี่เหลี่ยม แบบห้าเหลี่ยม แบบโค้ง ข ครึ่งวงกลม แบบบันไดแก้ว และแบบเสา ทั้งนี้งานพุทธศิลป์ทั้ง ๓ ประเภทนี้ ตกแต่งด้วยเทคนิคงานปิดทองหรืองานลายคำ งานไม้แกะสลัก งานปั้น งานลงพื้นรักพื้นชาด และงานประดับกระจก เป็น ภูมิปัญญาเชิงช่างที่นิยมในการประดับตกแต่งให้วิจิตรสวยงาม ๓. กลไกการธำรงอัตลักษณ์และการจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ “ธรรมาสน์ ตู้คัมภีร์ธรรม และสัตตภัณฑ์” ต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของวัด ชุมชน หน่วยงานด้านวัฒนธรรม และสถาบันการศึกษา โดยต้องบูรณาการการทำงานร่วมกันอย่างต่อเนื่อง ประกอบด้วยกลไก ๔ ระดับ ได้แก่ ๑. การจัดการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ๒. การจัดการคน ๓. การจัดการพื้นที่เรียนรู้ ๔. การจัดการเครือข่าย แนวทางดังกล่าวนี้เป็นกระบวนการจัดการที่มีความเหมาะสม สามารถใช้เป็นแนวทางในการ ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ประเภทงานช่างฝีมือดั้งเดิม เพื่อธำรงไว้ให้เป็นอัตลักษณ์ล้านนาต่อไป