พื้นที่สร้างสรรค์จากคนสามวัย : การพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย

Abstract

การวิจัยเรื่อง พื้นที่สร้างสรรค์จากคนสามวัย: การพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัยนี้มีวัตถุประสงค์ ๑) เพื่อศึกษารูปแบบการสร้างความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ด้วยทุนวัฒนธรรมทางสังคม, ๒) เพื่อพัฒนากระบวนการส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัยและ ๓) เพื่อพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย งานวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงผสานวิธี ผู้วิจัยใช้แนวทางการวิจัยเชิงปฏิบัติการด้วยกระบวนการแบบมีส่วนร่วมและวิธีวิจัยเชิงปริมาณขยายผลวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเลือกใช้วิธีการสุ่มแบบเจาะจงเป็นเครื่องมือหลัก โดยการคัดเลือกกลุ่มประชากรหลัก ได้แก่ (๑) ผู้นำชุมชน (๒) ปราชญ์ชุมชน (๓) หน่วยงานภาครัฐในพื้นที่, และ (๔) เยาวชน ประชาชน โดยเลือกกลุ่มประชากรตัวอย่างที่มีคุณสมบัติตรงตามเกณฑ์ของงานวิจัย ได้แก่ ผู้สูงอายุในพื้นที่ จำนวน ๓๐ คน ซึ่งเครื่องมือที่ผู้วิจัยเลือกใช้ในการวิจัยเพื่อให้ได้ข้อมูลได้แก่ (๑) แบบสำรวจการรับรู้ชุมชนพื้นที่สร้างสรรค์ด้วยทุนวัฒนธรรมทางสังคม (๒) แบบประเมินความพึงพอใจการเข้าร่วมโครงการ (๓) การสัมภาษณ์เชิงลึก (๔) การสังเกตแบบมีส่วนร่วมและ (๕) การจัดกิจกรรมส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยค่าเฉลี่ย ร้อยละ และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา โดยเชื่อมโยงความรู้เกี่ยวกับแนวคิดและหลักการทางศาสนาในการอยู่ร่วมกันของชุมชนพื้นที่สร้างสรรค์ วิถีปฏิบัติและกิจกรรมเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมที่ช่วยเสริมสร้างเครือข่ายชุมชนสร้างสรรค์ในสังคมไทย

ผลการวิจัยพบว่า ๑) การส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมสามารถพัฒนาให้เกิดขึ้นได้ผ่านกลุ่มกลุ่มเยาวชน กลุ่มผู้ใหญ่และกลุ่มผู้สูงอายุ ภายใต้กระบวนการพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อให้เกิดพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคม ในพื้นที่ตำบลสำเภาล่ม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา อยู่ภายใต้รูปแบบและกระบวนการในการปฏิบัติการผ่านกิจกรรม ได้แก่ (๑) ถอดบทเรียน, (๒) การลงพื้นที่สำรวจข้อมูลครอบครัวในโครงการวิจัย (๓) จัดประชุมกลุ่มย่อยผู้นำชุมชน เพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นด้านเครือข่ายความร่วมมือเพื่อ ส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคม (๔) สำรวจพื้นที่บริบทชุมชน (๕) การสร้างเครือข่ายและการสนับสนุนจากภาครัฐ และ (๖) กิจกรรมการฝึกอบรมการทำ “ผลิตภัณฑ์จากวัสดุธรรมชาติท้องถิ่น สินค้าจากผ้าพิมพ์ลายใบไม้ธรรมชาติ” ๒) ผลของการพัฒนากระบวนการส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัยสามารถดำเนินการผ่านกิจกรรมการฝึกอบรม โดยการทำผลิตภัณฑ์จากวัสดุธรรมชาติท้องถิ่น สินค้าจากผ้าพิมพ์ลายใบไม้ธรรมชาติและกิจกรรมส่งเสริมความรู้กับผู้เข้าร่วมโครงการมีส่วนร่วมในการเผยแผ่จุดดีของชุมชนอย่างสร้างสรรค์ในการนำเสนอขายผลิตภัณฑ์จากวัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น เน้นการสร้างสมดุลระหว่างกำไร สังคมและสิ่งแวดล้อม ถือเป็นการสร้างพื้นที่การเรียนรู้การขายอย่างสร้างสรรค์ พร้อมกับการให้ความรู้ด้านเทคนิคการขายแบบบอกเล่าเรื่องราวผ่านพหุวัฒนธรรรม และถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมชุมชน ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้คือ เกิดการการสร้างเครือข่ายชุมชนและความร่วมมือระหว่างกัน ผู้เข้าร่วมกิจกรรมในโครงการมีทัศนคติที่ดีและพร้อมที่เป็นเครือข่ายความร่วมมือเพื่อช่วยส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย อันเป็นการมุ่งเน้นที่จะพัฒนาและส่งเสริมคนในชุมชนมีความเป็นผู้นำ และสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมการอยู่ร่วมกันในชุมชนแบบสามวัยสร้างสรรค์ ซึ่งมีกระบวนการในการส่งเสริมกิจกรรม ดังนี้ (๑) การวางแผนกิจกรรม (๒) การสำรวจพื้นที่ชุมชน (๓) การสร้างความร่วมมือความรับผิดชอบเพื่อสังคม (๔) การเตรียมงานสื่อประชาสัมพันธ์ (๕) การเสวนา และ (๖) กิจกรรมการฝึกอบรมสร้างพื้นที่สร้างสรรค์แห่งการเรียนรู้ร่วมกันของคนในชุมชนผ่านทุนวัฒนธรรมทางสังคมและถ่ายทอดมรดกทางวัฒนธรรมชุมชน ผลที่ได้รับ คือ คนในชุมชนส่วนใหญ่สำนึกรักถิ่นฐานตนเอง ซึ่งปลูกฝังวิธีการอยู่ร่วมกันเป็นการสร้างเครือข่ายชุมชนและความร่วมมือซึ่งกันและกัน ทำให้มีทัศนคติที่ดีและพร้อมที่เป็นเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย โดยมุ่งเน้นที่จะพัฒนาและส่งเสริมคนในชุมชนมีความเป็นผู้นำและสืบสานทุนทางวัฒนธรรมการอยู่ร่วมกัน คือ (๑) การเป็นผู้ให้

มากกว่าผู้รับ (๒) การรู้หน้าที่ของตนเอง (๓) การช่วยเหลือกัน การแสดงความมีน้ำใจกับคนในชุมชน และคนรอบข้าง (๔) การเกื้อกูลกันและ (๕) การทำกิจกรรมชุมชนร่วมกันอย่างต่อเนื่อง ๓) ผลของการพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย พบว่า บริบทพื้นที่ ชุมชนสำเภาล่ม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีความยินดีร่วมมือร่วมใจในการทำกิจกรรมภายใต้โครงการที่จัดขึ้น คือ การส่งเสริมให้เยาวชน ประชาชน และผู้สูงอายุเป็นเครือข่ายร่วมกันในบริบทคนสามวัยสร้างสรรค์ โดยองค์ประกอบในการพัฒนาเครือข่ายความร่วมมือเพื่อส่งเสริมพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัย สามารถดำเนินการได้โดยอาศัยปัจจัย ๔ ด้าน ได้แก่ (๑) ปัจจัยนำเข้า ได้แก่ คุณลักษณะพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัยตามหลักภาวนา ๔, (๒) ปัจจัยกระบวนการเป็นการสร้างกิจกรรมเพื่อสร้างการตระหนักถึงความสำคัญของมรดกทางวัฒนธรรมและการอยู่ร่วมกันของคนทั้งสามวัย ผ่านการร่วมคิด สร้างรูปแบบและการพัฒนา, (๓) ปัจจัยบริบท โดยความร่วมมือของเครือข่ายชุมชนในพื้นที่, (๔) ปัจจัยผลลัพธ์ ประกอบด้วย ความร่วมมือกันในการแสดงความคิดเห็น และเยาวชน ประชาชน ผู้สูงอายุให้ความสำคัญและสนใจในการทำผลิตภัณฑ์ลายผ้าจากวัสดุธรรมชาติในท้องถิ่นและสามารถนำเสนอขายผลิตภัณฑ์ลายผ้าจากวัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น สะท้อนผ่านเรื่องราวทุนทางวัฒนธรรม ทำให้เกิดการสร้างประสบการณ์ โอกาส และกระบวนการเรียนรู้อย่างสร้างสรรค์ โดยการมีส่วนร่วมและตระหนักถึงการอนุรักษ์ทุนทางวัฒนธรรมชุมชน ผลวิเคราะห์การรับรู้ชุมชนพื้นที่สร้างสรรค์ทุนวัฒนธรรมทางสังคมผ่านคนสามวัยในพื้นที่ชุมชนชุมชนสำเภาล่ม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีภาพรวมอยู่ในระดับมากที่สุด และพบว่าผู้เข้าร่วมเสวนากลุ่มย่อยมีความพึงพอใจต่อการเข้าร่วมกิจกรรมอยู่ในระดับมากที่สุด