การพัฒนาองค์ความรู้ เทคนิค กระบวนการดูแลสุขภาวะสำหรับพระสงฆ์ และการเสริมสร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายพระคิลานุปัฏฐากในสังคมไทย

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเป็นการวิจัยแบบผสานวิธี โดยใช้การวิจัยและพัฒนา (R&D)และการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research, PAR) จำแนกได้เป็น ๒ ส่วน ในส่วนแรก คือ การพัฒนาองค์ความรู้ เทคนิค กระบวนการดูแลด้านสุขภาวะสำหรับพระสงฆ์การดำเนินงานวิจัยในงานวิจัยนี้แบ่งออกเป็น ๒ ระยะ การวิจัยระยะที่ ๑ เป็นการศึกษาความรอบรู้การดูแลด้านสุขภาวะของพระสงฆ์ กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัย พระสงฆ์ที่จำพรรษาในเขตกรุงเทพมหานคร ๓๗๕ รูป และสัมภาษณ์เชิงลึกผู้เชี่ยวชาญ จำนวน ๑๐ รูป/คน การวิจัยระยะที่ ๒ ศึกษาผลโปรแกรมอบรมการพัฒนาองค์ความรู้ เทคนิค และกระบวนการดูแลด้านสุขภาวะสำหรับพระสงฆ์ของพระคิลานุปัฏฐาก กลุ่มทดลองที่ใช้ในการวิจัย คือ พระสงฆ์อาสาสมัครที่จำพรรษาในเขตกรุงเทพมหานครที่เข้าร่วมอบรมพระคิลานุปัฏฐากจำนวน ๗๖ รูป และปรับปรุงพัฒนาโปรแกรมอบรมพัฒนาเทคนิคและกระบวนการการดูแลพระสงฆ์สำหรับพระสงฆ์ของพระคิลานุปัฎฐากให้สมบูรณ์ การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณใช้สถิติวิเคราะห์เชิงพรรณนา สถิติวิเคราะห์เชิงอนุมาน t-test, F-test, LSD, และ Paired –Samples T-test ส่วนที่ ๒ ศึกษาการเสริมสร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายพระคิลานุปัฏฐากในสังคมไทย โดยการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research, PAR) เครือข่ายพระคิลานุปัฎฐากประกอบด้วย ๔ องค์กร ได้แก่ ๑. กลุ่มพระคิลานุปัฏฐาก ๒. กลุ่มพระอาสาคิลานธรรม ๓. กรมอนามัยกระทรวงสาธารณสุข ๔. โรงพยาบาลสงฆ์ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข ผู้วิจัยคัดเลือกผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน ๒๐ รูป/คน เป็นผู้ที่มีข้อมูลให้ศึกษาในระดับลึกได้มาก และสามารถสะท้อนความเป็นจริงได้ดีที่สุด ผลการวิจัยพบว่า ข ๑. ความรอบรู้ด้านสุขภาวะของพระสงฆ์ โดยรวมทุกด้าน โดยภาพรวมอยู่ในระดับ มาก เมื่อเปรียบเทียบกับระดับความรอบรู้การดูแลด้านสุขภาวะของพระสงฆ์พบว่า ปัจจัยส่วนบุคคลของพระสงฆ์ที่แตกต่างกันเป็นปัจจัยต่อความรอบรู้ด้านสุขภาวะแตกต่างกัน ยกเว้นปัจจัยพื้นฐานส่วนบุคคลเมื่อจำแนกระดับการศึกษานักธรรม และระดับการศึกษาบาลี แตกต่างกันไม่เป็นปัจจัยต่อความรอบรู้ด้านสุขภาวะแตกต่างกัน ๒. ผลการทดลองใช้โปรแกรมพัฒนาองค์ความรู้ เทคนิค กระบวนการดูแลด้านสุขภาวะสำหรับพระสงฆ์ของพระคิลานุปัฏฐาก พบว่า หลังการอบรมพระสงฆ์ที่เข้าร่วมโครงการมีค่าเฉลี่ยการพัฒนาเทคนิค กระบวนการดูแลด้านสุขภาวะทั้ง ๔ ด้าน และค่าเฉลี่ยการพัฒนาการดูแลด้านสุขภาวะสำหรับพระสงฆ์ของพระลานุปัฎฐากทั้ง ๔ ด้าน สูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ ๐.๐๕ และพบว่า พระคิลานุปัฎฐากที่ได้รับคัดเลือกเข้าร่วมโปรแกรมมีจิตสาธารณะโดยธรรมชาติ การพัฒนาทักษะการคิดอย่างวิจารณญาณในการแก้ปัญหา การสื่อสาร การตัดสินใจ การสร้างบรรยากาศที่กระตุ้นการเรียนรู้ด้านการดูแลสุขภาวะอย่างมีเป้าหมาย การปรับปรุงพัฒนาโปรแกรมแบ่งออกเป็น ๕ ประเด็น ประเด็นที่ ๑. การขับเคลื่อนงานความรอบรู้ทางสุขภาวะร่วมกับภาคีเครือข่าย ประเด็นที่ ๒ การพัฒนาเทคนิคและกระบวนการการดูแลพระสงฆ์ของพระคิลานุปัฎฐาก ประเด็นที่ ๓ การพัฒนาโปรแกรมการอบรมและกลไกการทำงาน ประเด็นที่ ๔ สร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาวะ ประเด็นที่ ๕ พระสงฆ์ทุกกลุ่มวัยมีทักษะความรอบรู้ด้านสุขภาวะ ๓. บทบาทเครือข่ายพระคิลานุปัฎฐากถือได้ว่าเป็นภาคีที่มีส่วนร่วมในการดูแลสุขภาพพระสงฆ์ พบว่า พระคิลานุปัฎฐากมีหน้าที่อุปัฏฐากดูแลภิกษุอาพาธที่วัดแนะนำการฉัน การออกกำลังกาย ให้คำปรึกษา ดูแลสภาพแวดล้อมอาหารจนถึงการพักผ่อน, พระคิลานธรรม เน้นการเยียวยาทางจิตใจแก้ปัญหาความในใจ ด้วยหลักอริยสัจ ๔ จัดการฝึกอบรมด้วยวิถีแห่งโยนิโสมนสิการ, กรมอนามัย ให้ความสำคัญกับการดูแลสุขภาวะแบบองค์รวมให้ความรู้ ค้นหาปัญหา บำบัดและป้องกัน การจัดเก็บข้อมูล วิเคราะห์ การแปลผลข้อมูลพฤติกรรมสุขภาพ, โรงพยาบาลสงฆ์ รับตรวจสุขภาพดูแลภิกษุให้เหมาะสมตามพระธรรมวินัย ส่งเสริมให้พระสงฆ์มีความรู้ ความเข้าใจ มีทักษะในการดูแลสุขภาพอนามัย จัดโครงการพัฒนาและเสริมสร้างศักยภาพพระคิลานุปัฏฐาก ถวายความรู้ให้สามารถใช้อุปกรณ์ทางการแพทย์เบื้องต้นได้ การมีส่วนร่วมในการสร้างเครือข่ายพระคิลานุปัฏฺฐาก พบว่า ด้านค้นหาสาเหตุของปัญหาสุขภาพของพระสงฆ์ พระคิลานุปัฎฐาก พบว่า พฤติกรรมวิถีการดำรงชีวิต ความเจริญทางเทคโนโลยีและชุมชนมีความสัมพันธ์กับสุขภาวะ, พระคิลานธรรมพบปัญหาการดำเนินชีวิต ความคับข้องใจไม่สบายใจ ส่งผลต่อปัญหาสุขภาพ, กรมอนามัยได้จัดทีมลงสำรวจพฤติกรรมเสี่ยง ค้นหา ค ปัญหาสุขภาพที่วัด, และโรงพยาบาลสงฆ์ พบปัญหาจากการประเมินสุขภาพของพระสงฆ์ ตรวจวินิจฉัย ออกหน่วยคัดกรองค้นหาพระสงฆ์ที่มีปัญหาด้านสุขภาพ ด้านการวางแผนดำเนินกิจกรรมในการดูแลสุขภาพของพระสงฆ์ พระคิลานุปัฎฐากได้สร้างเครือข่ายองค์ความรู้ความเข้าใจให้แก่พระสงฆ์และประชาชนและส่งเสริมสุขภาพบุคลากร, พระคิลานธรรม สร้างความรู้ ทักษะและการดูแลเยียวยาจิตใจพระสงฆ์ สนับสนุนศูนย์ประสานงานวิจัยพัฒนาสุขภาพพระสงฆ์, กรมอนามัยได้พัฒนาคุณภาพ ส่งเสริมสนับสนุนเครือข่ายการมีส่วนร่วมของชุมชน วิจัยพัฒนาระบบควบคุม กำกับติดตามและประเมินผลโรงพยาบาลสงฆ์ พัฒนาโครงการอบรมเชิงปฏิบัติแนวทางการจัดการอุปัฏฐากพระสงฆ์ภายใต้หลักพระธรรมวินัย การพยาบาลการดูแลอุปัฏฐากภิกษุมิติจิตวิญญาณเชิงพุทธ ด้านการปฏิบัติงานในการดูแลสุขภาพของพระสงฆ์ พบว่า พระคิลานุปัฎฐากปฏิบัติงานโดยลดปัจจัยเสี่ยงและลดอุปสรรคในการดำเนินกิจกรรม ประสานงานส่งต่อเมื่อพระสงฆ์อาพาธหนัก พระคิลานธรรมเป็นวิทยากรอบรมกระบวนการเยียวยาจิตใจ ขับเคลื่อนหลักสูตรพระคิลานุปัฏฐาก ส่งเสริมพระสงฆ์เป็นผู้นำทางสุขภาวะทางปัญญาแก่ชุมชนและสังคม กรมอนามัยสนับสนุนด้านอุปกรณ์/เครื่องมือปฏิบัติงาน เครื่องมือปฐมพยาบาล เป็นพี่เลี้ยงลงปฏิบัติงานร่วมกันในพื้นที่ร่วมตรวจสุขภาพพระสงฆ์ อบรมเพิ่มจำนวนพระคิลานุปัฏฐาก, โรงพยาบาลสงฆ์ ออกหน่วยตรวจและอบรมถวายความรู้และสาธิตการดูแลตนเอง บำบัดรักษา ส่งเสริม ฟื้นฟูสุขภาพของพระภิกษุสามเณรอาพาธ พัฒนานโยบายและแนวทางปฏิบัติในการดูแลพระสงฆ์ ด้านการติดตามและประเมินผลงานในการดูแลสุขภาพของพระสงฆ์ พบว่า พระคิลานุปัฎฐากรักษาพยาบาลพระสงฆ์ในเบื้องต้นและติดตามผลของการดูแลสุขภาพ แนะนำ ส่งเสริม ให้ความรู้ ลดปัจจัยเสี่ยงด้านสุขภาพ, พระคิลานธรรม ติดตามผลของโครงการและงานสังคมสังเคราะห์สะท้อนองค์ความรู้และความเข้าใจ ประเมินคุณภาพจิตใจ, กรมอนามัยประสานความร่วมมือ เพื่อทำความเข้าใจขั้นตอนการดำเนินงานให้เข้าใจตรงกัน สอบถามปัญหา อุปสรรค ความคิดเห็นการทำงาน การพบปะ ลงพื้นที่การดำเนินงาน และรับฟังปัญหา ข้อเสนอแนะ, โรงพยาบาลสงฆ์ การติดตามและประเมินผลในโครงการส่งเสริมสุขภาพต่อเนื่องเฉพาะโรค ติดตามการรักษา ติดตามหลังการตรวจรักษา ออกไปเยี่ยมดูสุภาพพระสงฆ์ที่วัดหลังจากมารับการรักษาในโรงพยาบาลรายงานและติดตามผลตรวจผ่าน App PRH connect ๔. การเสริมสร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายพระคิลานุปัฏฐากในสังคมไทย พบว่าด้านจุดมุ่งหมายในการเสริมสร้างความเข้มแข็งของเครือข่าย พบว่า พระคิลานุปัฎฐากต้องต่อยอดแนวคิดการพัฒนาสุขภาพ อบรมความรู้ใหม่ๆเข้าใจระบบการเผ้าระวังและรู้วิธีการเก็บข้อมูล ตระหนักถึงพัฒนาสุขภาพ, พระคิลานุปัฎฐากเป็นกลไกหลักในในการขับเคลื่อน ทำงานร่วมกับ ง เจ้าหน้าที่สหวิชาชีพมีโครงสร้าง กระบวนการ ทักษะ และคุณภาพ นำพุทธธรรมมาใช้กับตนเองและจัดการปัญหา, กรมอนามัย มีความพร้อมทำงานร่วมกัน ด้านองค์ความรู้ แนวทางการปฏิบัติ ทักษะต่างๆ เทคนิคของการดูแลสุขภาพ ปรับวิธีการให้เหมาะสม, โรงพยาบาลสงฆ์สร้างและพัฒนาพระคิลานุปัฏฐาก มีทักษะสามารถประเมินอาการดูแลผู้ป่วยเบื้องต้น ให้คำแนะนำ ดูแลพระสงฆ์ภายในวัดและชุมชนได้ ด้านบทบาทหน้าในการให้ความช่วยเหลือและแก้ปัญหาของเครือข่าย พบว่า พระคิลานุปัฏฐาก มีความปรารถนาในการช่วยเหลือ ดูแลและจัดการด้านสุขภาพในชีวิตประจำวัน พิจารณาระดับความช่วยเหลือ ปรับโจทย์การพัฒนาสู่การบูรณาการกิจกรรมการเรียนรู้, พระคิลานธรรมถวายความรู้แด่กลุ่มพระคิลานุปัฎฐากให้มีความรู้ความสามารถในการเยียวยาความทุกข์สร้างความเชื่อมั่นสร้างความเข้าใจและสามัคคี, กรมอนามัย ปรับวิธีการให้เหมาะสมกับวิถีชีวิต/ชีวิตประจำวัน ให้ความช่วยเหลือทางด้านองค์ความรู้ แนวทางการปฏิบัติ ทักษะต่างๆ เทคนิคของการดูแลสุขภาพรับฟังปัญหาพร้อมทั้งหาแนวทางการแก้ปัญหา, โรงพยาบาลสงฆ์สนับสนุนการดูแลสุขภาวะพระสงฆ์ เป็นตัวกลางในรับปัญหาของเครือข่าย และแยกแยะปัญหาประสานหน่วงงานที่สามารถช่วยแก้ปัญหา ให้คำปรึกษาด้านสุขภาพ หาแหล่งที่สนับสนุนที่จำเป็นในการดูแลสุขภาพ ด้านการพัฒนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายพระคิลานุปัฏฐาก พบว่า พระคิลานุปัฎฐากร่วมมือกับภาคีเครือข่ายระดมความคิด ทบทวนบทเรียนเป็นเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ให้ความรู้ด้านพระธรรมวินัยในการดูแลสุขภาพพระสงฆ์, กรมอนามัยให้มีความร่วมมือกันในการทำงาน ร่วมกันการต่อยอด ถอดบทเรียนการดำเนินงานเครือข่ายพระคิลานุปัฏฐากทำแผนการขับเคลื่อน, โรงพยาบาลสงฆ์จัดอบรมพระคิลานุปัฏฐากและเวทีสะท้อนคิดการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการอบรมพระคิลานุปัฎฐากจากประสบการณ์ ประสานงานกับผู้ประสานงานหลัก จัดเวทีสะท้อนและสนทนากลุ่มกับ เจ้าคณะปกครองสงฆ์กรุงเทพมหานคร สรุประบบบริการสุขภาพของพระสงฆ์และพระคิลานุปัฎฐากและสนับสนุนความต้องการเรียนรู้ดูแลสุขภาพของพระสงฆ์ ด้านการสนับสนุนและดำเนินกิจกรรมเสริมความรู้ร่วมกับเครือข่าย พบว่า พระคิลานุปัฏฐากสนับสนุนข้อมูล ประยุกต์ใช้หลักธรรมในการแก้ไขปัญหา ค้นทางเลือกสำหรับการแก้ไขปัญหาภายใต้ข้อจำกัด เสริมความรู้ในกิจกรรมตัดสินใจต่อประเด็นปัญหาร่วมกัน พระคิลานธรรมร่วมเป็นวิทยากรนำเสนองานอาสาให้แก่พระสงฆ์ที่มารับการอบรมในงานพัฒนาศักยภาพร่วมกิจกรรมพระคิลานุปัฏฐาก ให้มีความรู้ในการเยียวยาความทุกข์ สามารถร่วมแบ่งปันความรู้และทักษะกระบวนการปรึกษาเชิงจิตวิทยาแนวพุทธ กรมอนามัยร่วมวางแผนการขับเคลื่อนกับทีมพระสังฆาธิการของคณะสงฆ์สนับสนุนบุคลากรเป็นเครือข่ายช่วยการอบรม เป็นวิทยากรด้านการส่งเสริมสุขภาวะของพระสงฆ์ในด้านต่าง ๆ โรงพยาบาลสงฆ์เป็นส่วนหนึ่งในการร่วมดำเนินการ จ สำรวจสุขภาพสงฆ์ประจำปี ตามโครงการของโรงพยาบาลสงฆ์จัดการประชุมวิชาการประจำปี เพื่อให้พระคิลานุปัฏฐากได้มีพื้นที่แลกเปลี่ยนและถ่ายทอดประสบการณ์ในการดูแลพระสงฆ์ ด้านการส่งเสริมศักยภาพเครือข่ายเพื่อสร้างความเข้มแข็งของพระคิลานุปัฎฐาก พบว่า พระคิลานุปัฎฐากพัฒนาความรู้ความสามารถ ความเสียสละ มีจิตใจที่จะช่วยผู้อื่น ปรับปรุงคุณภาพในเรื่องสุขภาพ ส่งเสริมพระหนุ่มที่มีร่างกายแข็งแรงมาทำงานอย่างต่อเนื่องเพื่อให้ทันการเปลี่ยนแปลง พระคิลานธรรม ส่งเสริมทักษะสร้างความชำนาญต่าง ๆ สนับสนุนกิจกรรมให้พระคิลานุปัฎฐากเป็นองค์การการเรียนรู้เป็นการบูรณาการการเรียนรู้กับงานดูแลด้านสุขภาพ กรมอนามัย มีส่วนร่วมของเครือข่ายในการอบรม สร้างความสัมพันธ์การทำงานตามบทบาทความรับผิดชอบ และปรับการทำงานให้เข้ากับพระคิลานุปัฏฐาก ปรับหลักสูตรฯให้เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่ โรงพยาบาลสงฆ์พัฒนาความรู้ ความเข้าใจ มีทักษะในการดูแลสุขภาพประสานงานด้านสุขภาพพระสงฆ์กับคณะสงฆ์ และหน่วยงานด้านสาธารณสุขเพื่อให้เครือข่ายได้ทำความรู้จักกันกำหนดบทบาทและหน้าที่ให้ชัดเจนอบรมและฟื้นฟูความรู้เป็นประจำ มีงบประมาณสนับสนุน ได้รับการรับรองที่มีวิทยฐานะให้เป็นที่น่าเชื่อถือ