ศึกษาองค์ความรู้ทางด้านวัสดุและเทคนิค ภูมิปัญญางานปั้นปูนสดสกุลช่างเพชรบุรี

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (๑) เพื่อศึกษาเอกลักษณ์และนวัตกรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี (๒) เพื่อพัฒนานวัตกรรมและประติมากรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี (๓) เพื่อวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงประติมากรรมปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาด้วยกระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research)โดยศึกษางานศิลปะปูนปั้นสกุลช่างของจังหวัดเพชรบุรี จากเอกสาร ตำรา งานวิจัยและ สัมภาษณ์ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ให้ทราบข้อมูลเชิงลึกถึงเอกลักษณ์และนวัตกรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี เพื่อใช้เป็นแนวทางวิเคราะห์การพัฒนานวัตกรรมและประติมากรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรีและสำรวจการเปลี่ยนแปลงประติมากรรมปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี พร้อมทั้งรับฟังข้อเสนอแนะในด้านต่าง ๆ แล้วทำการสรุปผลที่ได้ พร้อมข้อเสนอแนะในการเสริมสร้างภูมิปัญญาด้านนี้ต่อไป ผลการวิจัยพบว่า ๑) เอกลักษณ์และนวัตกรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี มิองค์ประกอบสำคัญ 3 ประการ คือ 1 ด้านวัสดุปูนตำ มิ ๔ ส่วนประกอบสำคัญ คือ ๑.ปูนขาว (LIME) ๒.ทราย (SAND) ๓.เส้นใย (FIBER) และ ๔.กาวหรือตัวยึด (GUM) 2. ด้านเทคนิค ในภาคกลางมีพืชและวัสดุหลายชนิดที่สามารถนำมาใช้เป็นเส้นใยกับปูนตำได้ คล้ายกับภาคตะวันออก เช่น เปลือกข่อย เปลือกปอ ต้นกก ฟางข้าว เชือกกล้วย ผ้าฝ้าย ขนสัตว์ เส้นด้ายกระดาษข่อย 3. ด้านภูมิปัญญา พบว่าในประเทศลาวโบราณใช้ปูนตำที่มีส่วน ผสมคล้ายของไทย คือ ผสมด้วยวัสดุ “ปูนขาว + ทราย + น้ำอ้อย + ยางบง + กล้วย บางครั้งก็ใช้ปุยนุ่น หรือปุยงิ้วผสมลงไปด้วย”เพื่อให้เกิดการยึดเหนี่ยวกัน การปรุงปูนใช้วิธีตำหรือโขลกแบบไทย “ ปูนตำ นับแต่โบราณเป็นต้นมาจะต้องมีส่วนผสม ๔ อย่าง คือ ปูนขาว ทราย เส้นใย และกาว อาจมีส่วนที่เพิ่ม เติม เปลี่ยนแปลงไปบ้าง แต่ก็ไม่พ้นจากส่วนสำคัญ ทั้ง ๔ อย่างนี้ ๒) การพัฒนานวัตกรรมและแนวคิดประติมากรรมลายปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี 1.ด้านวัสดุ มีการพัฒนา โดยวัสดุที่ช่างปัจจุบันใช้ทำปูนตำ ดูแปลกไปกว่าของโบราณก็จริงแต่สามารถอนุโลมเข้ากับวัสดุหลักทั้ง ๔ ส่วนได้ 2. ด้านเทคนิค มีการพัฒนางานปูนปั้นด้วยการสอดเกี่ยวของลายโดยใช้โครงลวดเข้าช่วย และการประดับตัวทับลายลอยยื่นออกจากผนัง ซึ่งเป็นพัฒนาการที่เด่นชัดในงานปูนปั้น เมืองเพชรบุรี 3. ด้านภูมิปัญญา มีการพัฒนาการแสดงออกทางงานช่างของเมืองเพชรบุรีหลายแห่งรวมถึงข้อความเชิงวิจารณ์ฝีมือทางช่างไว้อีกมาก ข้อสังเกตของนักวิชาการในยุคถัดมา ยังคงยอมรับใน ข แนวทางเดียวกันว่างานศิลปกรรมของกลุ่มช่างเมืองเพชรบุรี นั้นมีความงามเชิงช่างชั้นครูตลอดจนลักษณะพิเศษ ที่เป็นแบบเฉพาะของท้องถิ่น เรียกกันโดยทั่วไปว่า “สกุลช่างเพชรบุรี” ๓) การเปลี่ยนแปลงประติมากรรมปูนปั้นของจังหวัดเพชรบุรี สำรวจพบว่า 1. ด้านวัสดุ มีการเปลี่ยนแปลงในมิติของชื่อที่ใช้เรียกวัสดุที่นำมาใช้ เช่น “ปูน” ทำให้เกิดความเข้าใจหรือเห็นภาพปูนได้หลายรูปแบบ ตามลักษณะของสี เช่น ปูนขาว ปูนแดง หรือเรียกตามที่มา เช่น ปูนปลาสเตอร์ ปูนยิปซัม ปูนคอนกรีต ปูนซีเมนต์ หรือเรียกสิ่งที่ควบมาด้วยกับปูน เช่น น้ำปูนใส หินปูน ปูนน้ำลาย บ่อน้ำปูน 2. ด้านเทคนิค การทำตัวทับลาย และกลุ่มภาพทับลายนูนสูงจากผนัง เพื่อให้เห็นเด่นชัดกว่าพื้นลายที่มีรายละเอียดค่อนข้างมาก เทคนิคการยกลายให้เด่นจากพื้นหลังเป็นหลักเกณฑ์ปกติแนวทางหนึ่งในงานปูนปั้นยุคก่อน พ.ศ. 2500 เพียงแต่งานเหล่านี้มีการยกตัวทับลายที่สูงมากยิ่งขึ้น 3.ภูมิปัญญา พบว่า แนวความคิดสัจนิยมเป็นหนึ่งในพื้นฐานของพัฒนาการด้านเนื้อหาร่วมสมัย ซึ่งเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของงานปูนปั้นสกุลช่างเพชรบุรี โดยพบพัฒนาการเกิดขึ้นในงานและแพร่หลายกลายเป็นแบบอย่างนิยมเฉพาะภายในกลุ่มเครือข่ายที่เคยฝึกและทำงานร่วมกับช่างทองร่วง เอมโอษฐ์ เท่านั้น ส่วนด้านรูปแบบพบว่า การปั้นองค์ประกอบลวดลายให้มีองค์ประกอบบางส่วนนูนสูง หรือลอยตัวจากระนาบพื้นผนังอาคารเป็นแบบอย่างที่ปรากฏขึ้นในงานปูนปั้น และงานสลักไม้ประดับหน้าบันอาคาร ระหว่าง พ.ศ.2460 - 2510 ซึ่งมีรูปแบบสัมพันธ์กับแนวทางการสร้างงานแนวสัจนิยม ก่อนจะกลายเป็นแบบแผนนิยม สืบมาในงานปูนปั้นสกุลช่างเพชรบุรียุคปัจจุบัน