แพลตฟอร์มดิจิทัลเพื่อการขับเคลื่อนชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธ ภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน

Abstract

งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1. พัฒนาฐานข้อมูลในรูปแบบดิจิทัลเพื่อการจัดการสู่ชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน 2. พัฒนาแพลตฟอร์มดิจิทัลเพื่อขับเคลื่อนการจัดการชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน 3. พัฒนาต้นแบบชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน: องค์การบริหารส่วน ตำบลบ้านป้อม อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา 4. สร้างเครือข่ายชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน: อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) วิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action Research) และวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi Experimental Research) สัมภาษณ์เชิงลึกผู้ให้ข้อมูลสำคัญจำนวน 61 คน สนทนากลุ่ม 15 คน ผู้เข้าร่วมกิจกรรมพัฒนาแพลตฟอร์มจำนวน 30 ครัวเรือน ผู้เข้าร่วมกิจกรรมพัฒนาต้นแบบชุมชนจำนวน 108 ครัวเรือน ในพื้นที่หมู่ 2 บ้านมะขามเทศ หมู่ 3 บ้านป้อม ตำบลบ้านป้อม อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พัฒนาฐานข้อมูลแบบดิจิทัลเพื่อการจัดการสู่ชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ผลการวิจัย พบว่า คณะผู้วิจัยได้ศึกษาจากชุมชนต้นแบบปลอดขยะ (Zero Waste) ที่เป็น (Best Practice) 9 แห่งทั่วประเทศ และได้ถอดบทเรียนจากชุมชนต้นแบบ ประกอบด้วย 2 ฐาน คือ 1) ฐานขอมูลด้านการจัดการขยะ ประกอบด้วย (1) สภาพปัญหาของชุมชนก่อนจะเป็นชุมชนปลอดขยะ (2) แนวทางการพัฒนาชุมชนให้เป็นชุมชนปลอดขยะ (3) แนวทางการแก้ปัญหาการไม่ร่วมมือจัดการขยะภายในชุมชน (4) การจัดการขยะ 4 ประเภท (5) กิจกรรมเกี่ยวกับการจัดการขยะภายในชุมชน (6) ผลประโยชน์ที่เกิดขึ้นแก่ชุมชนจากการจัดการขยะ (7) การสร้างเครือข่าย และ 2) ฐานขอมูลองคความรูการจัดการขยะ ประกอบด้วย 7 ความรู้จากการจัดการขยะ คือ (1) ความรู้ด้านปัญหาที่เกิดจากการจัดการขยะที่ผิดวิธี ส่งผลต่อสังคม สภาพแวดล้อม สุขภาพร่างกาย และงบประมาณชุมชน (2) ความรู้ด้านาการคัดแยกขยะและเส้นทางขยะ 4 ประเภท ได้แก่ ขยะทั่วไป ขยะรีไซเคิล ขยะอันตรายและขยะย่อยสลาย (3) ความรู้ด้านการจัดการขยะตามหลัก 3Rs ได้แก่ ลดการใช้ (Reduce) ใช้ซ้ำ (Reuse) นำกลับมาใช้ใหม่ (Recycle) (4) ความรู้ด้านกิจกรรมส่งเสริมการจัดการขยะ โดยมีร้านค้าในชุมชน วัด ชาวบ้านและหน่วยงานของรัฐเข้าร่วมกันกิจกรรม (5) ความรู้ด้านปัจจัยที่สนับสนุนให้การจัดการขยะประสบผลสำเร็จ ประกอบด้วย ภาวะผู้นำชุมชน การสนับสนุนของหน่วยงานภาครัฐ คณะกรรมการหมู่บ้าน เยาวชนในชุมชน ชาวบ้านในชุมชน และ

หลักบวร (บ้าน วัด โรงเรียน) (6) ความรู้ด้านประโยชน์ที่เกิดขึ้นเมื่อการจัดการขยะประสบผลสำเร็จ นำมาซึ่งรายได้สู่ครัวเรือน สวัสดิการชุมชน ชุมชนสะอาด ภูมิทัศน์สวยงาม และความรักสามัคคีในชุมชน และ (7) การจัดการขยะชุมชนต้นแบบ 9 ชุมชน การพัฒนาแพลตฟอร์มดิจิทัลเพื่อขับเคลื่อนการจัดการชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ผลการวิจัย พบว่า กระบวนการออกแบบแพลตฟอร์มดิจิทัลมีกระบวน 3 ขั้นตอน คือ ขั้นตอนที่ 1 สร้างช่องทางการนำเสนอสื่อความรู้ในรูปแบบดิจิทัล ขั้นตอนที่ 2 จัดทำ Google Form เพื่อบันทึกรายการคัดแยกขยะ 4 ประเภท บันทึกผลการประเมินความคิดเห็นและชุดความคิดเรื่องการจัดการขยะและช่องทางที่ ขั้นตอนที่ 3 การรายงานปริมาณขยะ 4 ประเภท จากนั้นนำ Google Form เข้าสู่แพลตฟอร์มดิจิทัล ประกอบด้วย 3 ฟังก์ชั่น ได้แก่ ฟังก์ชั่นความรู้หลัก 3Rs เพื่อการจัดการขยะ ฟังก์ชั่นบันทึกครัวเรือนประจำวันเรื่องการคัดแยกขยะ ฟังก์ชั่นประเมินทักษะ 3Rs การคัดแยกขยะครัวเรือน ผลลัพธ์ที่ได้ คือ การนำความรู้ตามหลัก 3Rs เพื่อการจัดการขยะ ประกอบด้วย สื่อความรู้เรื่องการณรงค์การคัดแยกขยะ การจัดการขยะตามหลัก 3Rs และการลดปริมาณขยะ นำเผยแพร่บน Line BGC จำนวน 9 คลิป จากนั้นได้นำแพลตฟอร์มไปทดลองใช้กับกลุ่มตัวอย่างทดลอง จำนวน 30 ครัวเรือน ผลลัพธ์ที่ได้คือ กลุ่มตัวอย่างทดลองเข้าร่วมกิจกรรมการบันทึกปริมาณขยะในครัวเรือนผ่านแพลตฟอร์มดิจิทัล Line BCG และการส่งภาพประกอบการคัดแยกขยะผ่าน Line OA ครบตามระยะเวลาที่กำหนด นอกจากนี้ คณะผู้วิจัยได้การสำรวจความคิดเห็นและวัดชุดความคิด (Mindset) จากกลุ่มตัวอย่างทดลอง พบว่า กลุ่มตัวอย่างทดลองมีระดับความพึงพอใจหลังการทดลองใช้แพลตฟอร์มดิจิทัลอยู่ในระดับความพึงพอใจมากที่สุด ค่าเฉลี่ยที่ 4.40 – 4.55 พัฒนาต้นแบบชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน พบว่า สภาพปัญหาขยะชุมชนหมู่ 2 บ้านมะขามเทศและหมู่ 3 บ้านป้อม มีขยะ 4 ประเภท ได้แก่ (1) ขยะรีไซเคิล (2) ขยะทั่วไป (3) ขยะอินทรีย์ และ (4) ขยะอันตราย นอกจากนี้ ขยะส่วนหนึ่งเป็นขยะจรที่มาจากชุมชนอื่นหรือผู้สัญจรผ่านไปมา การคัดแยกขยะและการจัดการขยะในครัวเรือนส่วนใหญ่คัดแยกเพื่อจำหน่ายเป็นรายได้ในครัวเรือน การนำกลับมาใช้ซ้ำค่อนข้างน้อย พฤติกรรมการทิ้งขยะชาวบ้านจะทิ้งขยะรวมกันทุกประเภทในถังขยะเดียวกัน การออกแบบกิจกรรมเพื่อพัฒนาต้นแบบชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ประกอบด้วย 4 ฐาน 5 กิจกรรม ดังนี้ ฐานที่ 1 เปิดใจ เป็นกิจกรรมที่เปิดรับสมัครกลุ่มตัวอย่างต้นแบบเข้าร่วมโครงการ ฐานที่ 2 เข้าใจและเข้าร่วม (ศีล-ต้นน้ำ) เพื่อให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการคัดแยกขยะ การจัดการขยะตามหลัก 3Rs และการใช้แพลตฟอร์มดิจิทัล Line BCG ฐานที่ 3 มุ่งมั่นและตั้งใจ (สมาธิ-กลางน้ำ) เพื่อพัฒนาต้นแบบชุมชนปลอดขยะ ประกอบด้วย 5 กิจกรรม ดังนี้ (1) กิจกรรมครัวเรือนต้นแบบ (2) กิจกรรมหน้าบ้าน น่ามอง (3) กิจกรรมการใช้แพลตฟอร์มดิจิทัล Line BCG (4) กิจกรรมสร้างรายได้ครัวเรือน และ (5) กิจกรรมบ้านสวย เมืองสะอาด ฐานที่ 4 เพื่อนแนะนำเพื่อน (ปัญญา-ปลายน้ำ) เพื่อส่งเสริมและจูงใจการจัดการขยะในครัวเรือนขยายผลสู่ครัวเรือนและชุมชนอื่น ผลลัพธ์ที่ได้จากการพัฒนาต้นแบบชุมชน เมื่อครบกำหนด 30 วัน พบว่า 108 ครัวเรือนได้รับการประเมินตามเกณฑ์การพิจารณาชุมชนปลอดขยะ (Zero Waste) ของกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมและผ่านการประเมินผลตามเกณฑ์ตัวบ่งชี้และบรรลุค่าเป้าหมาย สำหรับกิจกรรม

ที่ได้รับความนิยมมากที่สุดคือกิจกรรมหน้าบ้าน น่ามอง รองลงมาคือกิจกรรมครัวเรือนต้นแบบ กิจกรรมสร้างรายได้ครัวเรือน กิจกรรมบ้านสวย เมืองสะอาด และกิจกรรมการใช้แพลตฟอร์มดิจิทัล Line BCG เครือข่ายชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ผลการวิจัย พบว่า หลักการสร้างเครือข่ายชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธภายใต้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ยึดหลัก บวร (บ้าน วัด โรงเรียน) ทั้งหมด 14 เครือข่ายในตำบลบ้านป้อมและ 2 ตำบล ได้แก่ ตำบลภูเขาทอง ตำบลสำเภาล่ม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา โดยมีกระบวนการสร้างเครือข่าย ดังนี้ (1) มอบเอกสาร “ชุดความรู้เกี่ยวกับการจัดการขยะ” (2) อธิบายกิจกรรมพัฒนาชุมชนต้นแบบปลอดขยะวิถีพุทธฯ ที่ใช้พัฒนาชุมชนหมู่ที่ 2 บ้านมะขามเทศและหมู่ที่ 3 บ้านป้อม (3) เชิญชวนชุมชน/วัด/โรงเรียน/หน่วยงานการกุศล ให้เข้าร่วมเป็นเครือข่ายชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธฯ และ (4) ลงนามเข้าร่วมเป็นเครือข่ายชุมชนปลอดขยะวิถีพุทธฯ