การพัฒนาสินค้าและรูปแบบการบริการท่องเที่ยวของชุมชนปราสาทขอม ในจังหวัดสุรินทร์

Abstract

การวิจัยเรื่อง "การพัฒนาสินค้าและรูปแบบการบริการท่องเที่ยวของชุมชนปราสาทขอม ในจังหวัดสุรินทร์" มีวัตถุประสงค์ 3 ประเด็น คือ 1) เพื่อศึกษาต้นทุนทางสังคมและวัฒนธรรมของ ชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ 2) เพื่อพัฒนาสินค้าของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ 3) เพื่อพัฒนารูปแบบการบริการการท่องเที่ยวของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ โดยใช้รูปแบบ การวิจัยแบบปฏิบัติการ (Action Research) และการออกแบบการวิจัยแบบพัฒนา (Research and Development) โดยศึกษาข้อมูลจากการศึกษาเอกสารวิชาการที่เกี่ยวข้อง และจากการสัมภาษณ์ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 198 รูป/คนและ ใช้วิธีการพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า 1) ต้นทุนทางสังคมและวัฒนธรรมของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ พบว่า : จังหวัดสุรินทร์ซึ่งเป็นจังหวัดที่ตั้งอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เป็นจังหวัดที่มีทุน ทางสังคมทั้งมี 5 รูปแบบ คือ (1) จิตวิญญาณ แบ่งออก 2 กลุ่มใหญ่ คือ (1.1) กลุ่มความเชื่อหรือ ศรัทธาในพระพุทธศาสนาเป็นฐาน คือ เป็นกลุ่มที่มีพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนาเข้ามาเกี่ยวข้อง (1.2) กลุ่มความเชื่อท้องถิ่นที่เป็นภูมิปัญญาชาวบ้าน (2) ทุนทางปัญญา : ได้แก่ ความรู้เกี่ยวกับการเลี้ยงช้าง หรือเรียกว่า คชศาสตร์, ความรู้เกี่ยวกับการสร้างปราสาทขอม, ความรู้ด้านการทำการเกษตร, ความรู้ ด้านการวางผังเมือง, ความรู้ด้านการทำเครื่องปั่นดินเผา เช่นที่ชุมชนบ้านปราสาทช่างปี เป็นต้น ภูมิ ปัญญาการทอผ้าไหมมัดหมี่ เป็นต้น (3) ทรัพยากรมนุษย์: บรรพบุรุษกลุ่มชาติพันธ์ต่าง ๆ ที่มีความ เชี่ยวชาญเฉพาะด้านของตนเอง จังหวัดสุรินทร์มีความหลากหลายทางชาติพันธ์ ของเผ่าสุรินทร์ ที่มี เอกลักษณ์ เช่น ลาว กูย เขมร ที่มีวัฒนธรรมการกิน การแต่งงกาย วิถีชีวิต ภาษาที่ต่างกัน (4) ทุนทาง ทรัพยากรธรรมชาติ มีที่ราบสำหรับปลูกข้าวหอมมะลิ มีแม่น้ำที่สำคัญไหลผ่าน คือ แม่น้ำมูล, แม่น้ำชี และมีแหล่งน้ำที่สำคัญหลายแห่ง เช่น ห้วยเสนง, ห้วยลำพอก, ห้วยทับทันเป็นต้น รวมทั้งเป็นจังหวัดที่ ตั้งอยู่ติดชายแดนกัมพูชา โดยมีเทือกเขาพนมดงรักซึ่งเป็นทรัพยากรธรรมชาติที่เป็นจุดเชื่อม ความสัมพันธ์ระหว่างชาวไทยกับชาวกัมพูซา ภูเขาสวาย (5) ทุนโภคทรัพย์ คือ ปราสาทขอม ซึ่งเป็น มรดกที่บรรพบุรุษของชาวสุรินทร์ได้ร่วมกันสร้างซึ่ง มีปราสาทขอมในเขตอีสานใต้ของประเทศไทยเป็น ส่วนหนึ่งแห่งมรดกทางวัฒนธรรมแห่งอารยธรรมขอมปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์เหล่านี้ ปราสาท ขอมแล้ว ก็ยังมีปรากฏประติมากรรมรูปเคารพที่ปรากฏอยู่ในปราสาทขอมเช่น พระอวโลกิเตศวร, พระวัชรทร, พระวัชรสัตว์ เป็นต้น ในส่วนของทุนทางวัฒนธรรมของจังหวัดสุรินทร์ พบว่า สุรินทร์เป็น จังหวัดเก่าแก่ที่มีเอกลักษณ์โตดเด่นทางศิลปวัฒนธรรมและวิถีชีวิต มีภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ได้รับ การประกาศขึ้นบัญชี 9 รายการ คชศาสตร์ชาวกูย, เจรียง, กันตรีม ประเกือมสุรินทร์, ภาษาเขมรถิ่น ไทย ภาษากูย-กวย กะโน้บติงตอง รำตรัต 2) การพัฒนาสินค้าของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ พบว่า การสร้างสินค้าจาก ต้นทุนทางสังคมและวัฒนธรรมของชุมชนปราสาทขอมเป็นมรดกทางวัฒนธรรมท้องถิ่นในจังหวัด สุรินทร์ มีทั้งที่ยังคงรักษาอยู่อย่างกระจัดกระจาย และถูกทำให้ลดจำนวนลงอย่างมาก สินค้ามีการจัด จำหน่ายในชุมชนปราสาทขอมทั้ง 4 แห่ง ยังไม่เป็นจุดสนใจของนักท่องเที่ยว รวมทั้งรูปแบบ ผลิตภัณฑ์ยังไม่มีความหลากหลาย มีราคาถูกและด้อยคุณภาพ สาเหตุจากตลาดชุมชนปราสาทขอมใน จังหวัดสุรินทร์ยังไม่เป็นที่สนใจของนักลงทุนเท่าที่ควร และนักท่องเที่ยวยังมีไม่มาก หากเทียบกับ ภูมิภาคอื่น ๆ ในประเทศไทย ดังนั้น ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ปราสาทขอมนั่น เป็นการพัฒนาสินค้าที่มี ปราสาทขอมซึ่งเป็นทุนทางวัฒนธรรมที่มีอยู่ในชุมชนเป็นฐานคติทางความคิด โดยแบ่งผลิตภัณฑ์ เป็น 3 รูปแบบ คือ (1) ตราสัญลักษณ์สินค้า: ตราสัญลักษณ์สินค้าหรือโลโก้ (Logo) ของแต่ละชุมชม ปราสาท โดยมีลวดลายจากปราสาทขอม ที่เป็นทุนทางวัฒนธรรมนำมาออกแบบเป็นตราสัญลักษณ์ โดยคำนึงถึงความโดดเด่น และมีกลิ่นอายของอารยธรรมขอม ช่วยทำให้เป็นจุดสนใจของนักท่องเที่ยว (2) กล่องบรรจุผลิตภัณฑ์ผ้าไหม: จังหวัดสุรินทร์เป็นแหล่งผลิตผ้าไหมจำนวนมาก มีลวดลายที่ หลากหลาย และจังหวัดสุรินทร์ ได้ประกาศให้ลายผ้าไหมประจำจังหวัดจำนวน 7 ลาย แต่เนื่องจาก โดยทั่วไปแล้วผ้าไหมในจังหวัดสุรินทร์ ซึ่งมีจำนวนการผลิตที่มาก แต่ยังคงไม่เป็นจุดสนใจให้กับ ท่องเที่ยวเท่าที่ควร คือ กล่องบรรจุภัณฑ์ ดังนั้น กล่องบรรจุผลิตภัณฑ์ผ้าไหมประจำชุมชนปราสาท ขอม 4 ชุมชน โดยใช้ฐานคติทุนทางวัฒนธรรม คือ องค์ปราสาทขอม เป็นต้นแบบการออกแบบ และ (3) แก้วน้ำลายปราสาทขอม: สินค้าหนึ่งที่ยังไม่มีการวางขายตามร้านตลาดในชุมชนปราสาทขอม และ ร้านขายของที่ระลึกในจังหวัดสุรินทร์ นั่นคือ แก้วน้ำใส่แต่มีลวดลายปราสาทขอม ที่บ่งบอกถึงอัต ลักษณ์ทางวัฒนธรรมอันเป็นทุนที่ทรงคุณค่า คู่ควรแก่การอนุรักษ์ และการสืบสานพัฒนาต่อยอดเพื่อ สร้างมูลค่าเพิ่ม (3.1) แก้วน้ำลายเส้นปราสาทชอมศีขรภูมิ: ใช้รูปนางอัปสราถือดอกบัวพร้อมนกแก้วที่ มีปรากฏในองค์ปราสาทมาเป็นลวดลายประดับแก้วน้ำ และลายเส้นตราสัญลักษณ์ พร้อมกล่องบรรจุ ผลิตภัณฑ์ (3.2) แก้วน้ำลายเส้นปราสาทช่างปี: ใช้ลายเส้นปราสาทช่างปี และตราลายเส้นสีทองเข้ม เป็นตราสัญลักษณ์ พร้อมกล่องบรรจุผลิตภัณฑ์ (3.3) แก้วน้ำลายเส้นปราสาทฎมิโปน: ใช้ลายเส้นของ ดอกผักกูดที่เป็นลายขอมโบราณที่ปรากฎในหน้าบันทางเข้าองค์ปราสาทภูมิโปนและซุ้มประตู พร้อม ด้วยตราลายเส้นสีทองเป็นตราสัญลักษณ์ และกล่องบรรจุผลิตภัณฑ์ และ (3.4) แก้วน้ำลายเส้น ปราสาทตาเมือน: ใช้ลายเส้นของปราสาทตาเมือนธมเป็นสัญลักษณ์ และตราลายเส้นสีทอง เข้มเป็น ตราสัญลักษณ์ พร้อมกล่องบรรจุผลิตภัณฑ์ ๓) การพัฒนารูปแบบการบริการการท่องเที่ยวของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ พบว่า การพัฒนารูปแบบการบริการการท่องเที่ยวของชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์นั่น ในแต่ ละชุมชนปราสาทขอมทั้ง 4 แห่งแบ่งรูปแบบการท่องเที่ยวออกเป็น 2 รูปแบบ คือ 3.1) รูปแบบการ ท่องเที่ยวโดยชุมชนปราสาทขอม: (1) รูปแบบกิจกรรมการท่องเที่ยวโดยชุมชน ใน 4 ชุมชนปราสาท ขอมในจังหวัดสุรินทร์ ประกอบด้วย 1) ชุมชนปราสาทศีขรภูมิ: มีรูปแบบกิจกรรมการท่องเที่ยว ประกอบด้วย ช๊อปปิ้งตลาดชุมชน แวะซื้อกาละแม :ของฝากขึ้นชื่อจากอำเภอศีขรภูมิ และของอร่อย แห่งจังหวัดสุรินทร์ แวะชิม ผักกาดหวาน-ตำนานการเกษตรสู่คำขวัญจังหวัดสุรินทร์ : หัวผักกาด หรือ หัวไชโป๊ว คือพืชพื้นเมือง ของเอเชีย เที่ยวตลาดนัดรักษ์ศีขรภูมี : เลือกซื้อสินค้าและผลิตภัณฑ์จาก แหล่งชุมชน กลุ่มผู้ผลิตผู้ประกอบการ OTOP กลุ่มเครือข่ายองค์กรสตรี กลุ่มสัมมาชีพและกลุ่ม เครือข่ายโคกหนองนาในพื้นที่อำเภอศีขรภูมิ และ เข้าที่พักโฮมสเตย์อันอบอุ่น ณ ชุมชนปราสาทศีขร ภูมิ : นักท่องเที่ยวจะได้มีโอกาสเข้าพัก ณ โฮมสเตย์ ของชาวบ้าน จะได้สัมผัสถึงวิถีชีวิตชุมชน 2) ชุมชนปราสาทช่างปี: มีรูปแบบกิจกรรม แบบ 7 ประกอบด้วย สืบสานตำนานงานปั้นหม้อ กิจกรรม ปั้นหมอที่สืบทอดมาแต่โบราณ ร่วมชมการสาธิตวิธีการปั้นหมอและทดลองปั้นรูปแบบต่าง ๆ เรียนรู้ วิธีการปั้นหม้อ สนุกสนาน และตื่นเต้นกับการปั้นหม้อในรูปแบบต่าง ๆ โดยมีการสอนทั้งการปั้นด้วย เครื่องและปั้นด้วยมือ เตาโบราณบ้านช่างปี กิจกรรมเยี่ยมชมเตาเผาโบราณ ที่ถูกค้นพบในบริเวณ ชุมชนช่างปี่ ชมเตาเผาแบบโบราณ และวิธีการเผาเครื่องปั้นดินเผา โดยเตาเผานี้เป็นหลักฐานทาง ประวัติศาสตร์ที่ทำให้รู้ว่าบริเวณนี้เป็นบริเวณของช่างปั่นในสมัยโบราณ อันซอมสะเลิกโดงจองใจ : อัน ซอมสะเลิกโตงจองใจ หรือข้าวต้มมัดใบมะพร้าว เป็นชื่อขนมโบราณที่ใช้ในพิธีมงคลต่าง ๆ เรียนรู้วิถี ชุมชน หลุมนี้มีรักพักใจ: หลุมนี้มีรักพักใจ เป็นกิจกรรมเรียนรู้วิถีชุมซน เรียนรู้วิถีการทำขนมครบสูตร โบราณ และขนมครกแบบใหม่เป็นหน้าต่าง ๆ เช่น ข้าวโพด เผือก มัน เป็น ประดิษฐ์เตยหอม ผูกรัก ปันใจ: กิจกรรมเรียนรู้วิถีชุมชน สนุกสนานกับการทำตอกไม้จากใบเตยในรูปแบบต่าง ๆ ซึ่งสามารถ ยืดอายุและความหอมของใบเตยได้ ฐานแปรรูปข้าวอินทรีย์ : รูปแบบกิจกรรมนี้เป็นรูปแบบฐานแปร รูปข้าวอินทรีย์ เข้าที่พักโฮมสเตย์อันอบอุ่น: นักท่องเที่ยวจะได้มีโอกาสเข้าพัก ณ โฮมสเตย์ ของ ชาวบ้าน จะได้สัมผัสถึงวิถีชีวิตชุมชน ตั้งแต่ภาคเช้าตรู่ด้วยการลุกทำบุญตักบาตรเช้า 3) ชุมชน ปราสาทภูมิโปน: มีรูปแบบกิจกรรม 6 รูปแบบ ประกอบด้วย ปั่นใจให้กูมีโปน : โปรแกรมปั่นจักรยาน เรียนรู้ประวัติศาสตร์ผ่านสิ่งปลูกสร้าง สิ่งแวดล้อม และหลักภูมิศาสตร์ต่าง ๆ สัมผัสวิถีชุมชนและ นาย ลอออังกอกระโอบ: แปลว่า ข้าวสวยและข้าวสารหอม เป็นกิจกรรมสาธิตการตำข้าวและหุงข้าวแบบ โบราณพร้อมเยี่ยมชมโรงสีข้าวของชุมชนภูมิโปน หัตถธรรมสวยด้วยมือคุณ: โปรแกรมเรียนรู้วิถีชุมชน สนุกสนานกับการทำพวงกุญแจและกระเป๋าลดโลกร้อนด้วยมือคุณเอง โดยวัสดุที่นำมาใช้ คือ ผ้าไหม และเศษผ้าไหมมาจากการตัดเสื้อเพื่อเป็นการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม น้ำพริกถ้วยใหม่สดในกว่าเดิม : โปรแกรมเรียนรู้วิถีชุมชน สนุกสนานกับการตำน้ำพริกแบบโบราณด้วยครกใหญ่ที่ทำจาก (ตะบัลทม) แบบสองคนตำหรือสามคนตำ สามารถเลือกได้ว่าจะเรียนรู้วิธีการทำน้ำพริกต่าง รูปแบบการท่องเที่ยว ที่ ฟ้าร้องน้องสะอื้น โปรแกรมเรียนรู้วิถีชุมชน เรียนรู้วิธีการเลี้ยงกบ จักสานสำราญใจ: กิจกรรมเรียนรู้ วิถีชุมชน (7) สวนจินจู : โปรแกรมเรียนรู้วิถีชุมชน กิจกรรมสปู่ลูกตาลเนียงด๊อฮทม : เข้าที่พักโฮมส เตย์อันอบอุ่น 4) ชุมชนปราสาทตาเมือน: มีรูปแบบกิจกรรม ประกอบด้วย การท่องเที่ยวตลาดนัด 2 ประเทศ-ไทย/กัมพูชา รูปแบบกิจกรรมขับรถแรลลี่ชมวิถีชุมชนกลุ่มปราสาทตาเมือน: รูปแบบโครงการ ยุวมัคคุเทศก์ และ รูปแบบกิจกรรมเข้าที่พักโฮมสเตย์อันอบอุ่น ณ ชุมชนปราสาทตาเมือน (2) รูปแบบกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ใน 4 ชุมชนปราสาทขอมในจังหวัดสุรินทร์ ประกอบด้วย 1) ปราสาทศีขรภูมิ: มีรูปแบบกิจกรรม ประกอบด้วย ไหว้ปราสาทตำนานพันปี และ สืบสานประเพณี ไทย ร่วมใจตักบาตรหน้าปราสาทศีขรภูมิ : กิจกรรมนี้จัดขึ้นในทุกวันเสาร์ 2) ปราสาทช่างปี: มีรูปแบบ กิจกรรม แบบ 4 ประกอบด้วย ต้องมนต์ศิลา วัตถุโบราณตำนานขลัง หนุ่มสาวร่วมรักปักสะนา และ รี รีข้าวสารตำนานเจียงแป็ย: 3) ปราสาทภูมิโปน: มีรูปแบบกิจกรรม ประกอบด้วย สืบสานตำนานพันปี ประเพณี"ปะอ็อกเปรี้ยะแค ลำเจียก มัดใจ ชมแสง สี เสียง ตำนานเนียงเด๊าะทม 4) ปราสาทตาเมือน: มีรูปแบบกิจกรรม เยี่ยมชมปราสาทตาเมือน พระศิวะ (พระอิศวร) ซึ่งเป็นเทพเจ้าสูงสุดในศาสนาฮินดู และ ร่วมพิธีบวงสรวงเจ้าพ่อปราสาทตาเมือน ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ วันขึ้นปีใหม่ของซาวไทยและ ชาวกัมพูชา 4) องค์ความรู้ที่ค้นพบ คือ รูปแบบการพัฒนาพัฒนาเชิงสร้างสรรค์ คือ "ปราสาทขอม- โมเดล หรือ Khmer Surin-Mode!" อันประกอบด้วย (1) K = Knowledge คือ จากภูมิปัญญา ท้องถิ่นสู่นานาชาติอย่างสร้างสรรค์ (2) H = Hospitality คือ การเป็นเจ้าของบ้านที่ดี พร้อมต้อนรับ นักท่องเที่ยวด้วยวิถีชุมชน (3) M = Morality คือ ยึดหลักสัมมาชีพในการดำเนินธุรกิจ (4) E = E- commerce คือ สร้างรูปแบบ/ช่องทางการค้าขายในโลกที่ไร้ขีดจำกัดในการเข้าถึง (5) R-Resolution คือ ความตั้งใจแน่วแน่ในตั้งการตั้งปณิธานเพื่อการพัฒนาท้องถิ่น (6) S = Sincerity คือ ความจริงใจ ต่อลูกค้า และจริงจังในการประกอบการอย่างต่อเนื่อง (7) U = Unity คือ ความเป็นหนึ่งเดียว ความ สามัคคีของคนในชุมชน (8) R- Responsibility คือ ความรับผิดชอบต่อตนเอง สังคม และ สิ่งแวดล้อม (9) I = International คือ สร้างจากภูมิปัญญาท้องถิ่นมุ่งสู่สากล และ (10) N = Noble คือ จากภูมิปัญญาท้องถิ่นสู่ความเป็นอารยธรรมที่สากล