การพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวม : กรณีศึกษาเอกสารและการสังเคราะห์งานวิจัย

Abstract

การวิจัยเรื่องนี้เป็นการสังเคราะห์งานวิจัย (Research Synthesis) โดยมีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่องการพัฒนาจิตและปัญญาตามแบบองค์รวม 2) เพื่อศึกษาสังเคราะห์ งานวิจัยที่เกี่ยวข้องเกี่ยวกับการพัฒนาจิตและปัญญา 3) เพื่อนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับการพัฒนา จิตและปัญญาแบบองค์รวม ประชากรศึกษา คือ รายงานวิจัยและงานวิทยานิพนธ์ระดับดุษฎีบัณฑิต เป็นงานวิจัยเชิงทดลองที่ศึกษาเกี่ยวกับการพัฒนาจิตและปัญญาตามแนวพระพุทธศาสนาและแนวคิด ตะวันตกที่ตีพิมพ์ในช่วง 2551-2560 จำนวน 40 เรื่อง และใช้การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ (qualitative content analysis) ผลการวิจัยพบว่า 1) แนวคิดการพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวมทั้งตามแนวพระพุทธศาสนาและตามแนวคิด ตะวันตกต่างก็มุ่งไปที่การพัฒนาที่ทำให้มนุษย์เกิดสมดุลทั้งในแง่ของกายกับใจ รวมถึงสมดุลกับ ธรรมชาติ สังคม และสิ่งแวดล้อม 2) การสังเคราะห์งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาจิตและปัญญาทั้ง 40 เรื่อง มีคุณลักษณะ แตกต่างกันทั้งในด้านของปีที่พิมพ์ พบว่า ตีพิมพ์ในปี พ.ศ. 2558 มากที่สุด จำนวน 16 เรื่อง ด้าน ประเภทวิจัย เป็นวิทยานิพนธ์ 29 เรื่อง งานวิจัย 11 เรื่อง ด้านแหล่งที่มามีการกระจายของ แหล่งที่มาที่หลากหลาย พบว่า ส่วนใหญ่เป็นงานวิจัยของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย มากที่สุด คิดเป็นจำนวน 11 เรื่อง ด้านแนวคิดที่นำมาใช้คือแนวคิดตะวันตก จำนวน 24 เรื่องเป็น เป็นแนวคิดเชิงพุทธ จำนวน 16 เรื่อง จากการสังเคราะห์งานวิจัยจำนวน 40 เรื่อง พบว่า โดย ภาพรวมงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาจิตและปัญญามีคุณภาพ อยู่ในระดับมากที่สุด (x̄ = 4.48, S.D. = 0.57) และองค์ความรู้จากการสังเคราะห์งานวิจัย มีข้อค้นพบ 4 ประการ คือ เรื่องจำนวนกลุ่ม ตัวอย่าง รูปแบบกระบวนการศึกษา กิจกรรมที่ใช้ในการวิจัย และจุดมุ่งหมายการเรียนรู้ 3) องค์ความรู้เกี่ยวกับการพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวม พบว่า กรอบแนวคิดเกี่ยวกับ การพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวม ประกอบด้วยการวางจุดหมายในการพัฒนาจิตและปัญญาของ มนุษย์ จำแนกได้ 2 ระดับ กล่าวคือ ความสุขตามกระแสโลก และความสุขตามกระแสธรรม และ กระบวนการฝึกปฏิบัติที่สามารถปรับให้สอดรับกับความเป็นตัวบุคคล ปัจจัยสำคัญในการออกแบบ กิจกรรม คือ การคำนึงถึงกลุ่มผู้เข้ารับการพัฒนา ระยะเวลา กรอบของกิจกรรม ควรเริ่มจาก 1) การ สร้างแรงจูงใจในการเรียนรู้ (Inspiration) 2) การปรับเปลี่ยนมุมมองเพื่อชีวิตที่ดี (Transform view to be good life) 3) การสร้างแรงสั่นสะเทือนทางความคิด (Create vibrations of thought) 4) การปฏิบัติเพื่อสร้างการตระหนักรู้คุณค่าในตนเอง ( Practice to create self-esteem) 5) การ สะท้อนตนเองและการพัฒนาก้าวต่อไป (Self-reflection and develop even further) 6) ขยายพื้นที่แห่งความสุข (Spread the area of Happiness) เรียกกระบวนการนี้ว่า ITC-PSS เกณฑ์ชี้วัดกระบวนการพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวม พบว่า ความสุข 4 ด้าน คือ (1) พัฒนากาย ให้เป็นสุข (2) พัฒนาพฤติกรรมการแสดงออกทางสังคมอย่างมีสุข (3) พัฒนาจิตใจเข้าถึงความสุข ด้านใน (4) พัฒนาปัญญาโดยใช้ความสุขทำสิ่งที่สร้างสรรค์เป็นประโยชน์ องค์ความรู้ใหม่ที่ค้นพบ คือ โมเดลองค์ความรู้การพัฒนาจิตและปัญญาแบบองค์รวมนี้ว่า "GPA 4 Happy life" โดย G คือ Goal เป็นจุดหมาย และ P คือ Process เป็นกระบวนการที่ต้อง คำนึงถึงความเป็นตัวบุคคล A คือ Activity เป็นการออกแบบกิจกรรมตามหลักการ ICT-PSS และ 4 Happy life คือ การเข้าถึงความสุขแบบยั่งยืนอย่างแท้จริง