ธรรมจักรในพระพุทธศาสนาเถรวาท

Abstract

บทความ เรื่อง “ธรรมจักรในพระพุทธศาสนาเถรวาท” นี้ มีวัตถุประสงค์ 2 ประการคือ 1) เพื่อศึกษาธรรมจักรในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อวิเคราะห์อิทธิพลของธรรมจักรที่ มีต่อสังคมไทย ผลการศึกษา พบว่าคําว่า “จักร” หมายถึง ล้อ เช่น ล้อเกวียน ล้อรถ จักรเกิดขึ้นแก่ผู้มี บุญบารมี เช่น จักรแก้วของพระเจ้าจักรพรรดิ เป็นต้น จักรมี 5 อย่าง คือ จักรไม้ จักรแก้ว ธรรมจักรอิริยาบถจักร และ สัมปัตติจักร ต่อมาพระพุทธองค์ทรงนําธรรมจักรมาใช้ในทางความ ดีงาม การแสวงปัญญา และการพัฒนามนุษย์ ผลการศึกษายังพบว่า คําว่า “ธรรมจักร” มีความหมาย 2 อย่าง ความหมายแรก หมายถึง วงล้อแห่งธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงหมุน คือ ธรรมะที่ทรงประกาศ คือความดีงาม ความร่มเย็นเป็นสุข และความหมายที่สอง หมายถึง ดินแดนที่วงล้อแห่งธรรมนั้นหมุนไปถึง ซึ่งกลายเป็นดินแดนแห่งธรรม ในพุทธศาสนาใช้คําว่าจักร แยกไปอีกเป็น 4 ประเภทคือ 1) รัตนจักร 2) ธรรมจักร 3) ลักขณจักร 4) ภวจักร อิทธิพลของธรรมจักรที่มีต่อสังคมไทยคือ 1) ด้านจริยศาสตร์ใช้แทนความหมายของ อริยมรรคมีองค์ 8 ธรรมจักร 12 ซี่ เป็นสัญลักษณ์ของอาการ 12 ของอริยสัจ และธรรมจักร 16 ซี่ หมายถึง ญาณ 16 เป็นต้นซึ่งเป็นหลักการปฏิบัติของชาวพุทธ 2) ด้านสุนทรียศาสตร์ ธรรมจักรมีความงามทางด้านศิลปะแก่ผู้พบเห็น ทําให้มีการปรับรูปแบบแตกต่างกันออกไป 3) ด้านวัฒนธรรมและประเพณี ธรรมจักรเป็นเสมือนเครื่องหมายของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจําศาสนา อย่างหนึ่ง ซึ่งให้การเคารพนับถือ 4) ด้านสังคมวิทยา เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึงความเป็นพุทธ 5) ด้านจิตวิทยา ถือเป็นกุศโลบายหรือเครื่องยึดเหนี่ยวใจของชาวพุทธ 6) ด้านรัฐศาสตร์ ธรรมจักรเป็นหลักการปกครองในฝ่ายศาสนจักร เพื่อการขับเคลื่อนล้อแห่งธรรมให้หมุนไป 7) ด้านบุคลาธิษฐาน ธรรมจักรเป็นสัญลักษณ์แสดงถึงบุคลผู้เป็นตัวอย่างแห่งการประพฤติปฏิบัติ ดีของชาวพุทธ 8) ธรรมาธิษฐาน ธรรมจักรเป็นสัญลักษณ์ การระลึกถึงธรรมในทาง พระพุทธศาสนาและนําเอาธรรมนั้น มาประพฤติปฏิบัติในการดําเนินชีวิตของชาวพุทธ